Dodatki do żywności – czym są i które lepiej omijać?

Dodatki do żywności to szeroka kategoria substancji, które są stosowane w przemyśle spożywczym w celu poprawienia smaku, wyglądu, trwałości i właściwości konserwujących. Niektóre z nich są naturalne i bezpieczne, a nawet korzystne dla zdrowia, jednak wiele innych może wywoływać kontrowersje i wątpliwości związane z ich wpływem na ludzkie zdrowie. W miarę jak nasza społeczność staje się coraz bardziej świadoma tego, co spożywamy, pytania o bezpieczeństwo i wpływ dodatków do żywności na organizm nabierają większego znaczenia.

W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej dodatkom do żywności, w tym, czym są i jakie funkcje pełnią w produktach spożywczych. Skupimy się również na tych, które budzą największe obawy związane z ich stosowaniem i które warto omijać w swojej codziennej diecie.

Czym jest dodatek do żywności?

Dodatki do żywności to substancje dodatkowe, które w normalnych warunkach nie są ani spożywane same jako żywność, ani nie są stosowane jako charakterystyczny składnik żywności. Następuje celowe dodanie, aby poprawić jakość i smak produktu.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008, które obowiązuje od 16 grudnia 2008 r., w sprawie dodatków określa zasady i warunki stosowania dodatków do żywności. Dodatki muszą być bezpieczne, niezbędne technologicznie, przynosić korzyści konsumentowi i uwzględniać aspekty społeczne, ekonomiczne i środowiskowe.

Charakterystyczny składnik żywności – podział dodatków do żywności

Dodatki do żywności można podzielić na trzy główne kategorie: naturalne, identyczne z naturalnymi oraz sztuczne. Każda z tych kategorii różni się swoim pochodzeniem oraz sposobem produkcji, co wpływa na ich właściwości i ewentualne oddziaływanie na organizm człowieka.

Dodatki naturalne:

Dodatki naturalne pochodzą z różnych naturalnych źródeł, takich jak rośliny, minerały i zwierzęta. Zazwyczaj są one uznawane za bezpieczne, ponieważ występują również naturalnie w żywności.

Przykłady to mączka chleba świętojańskiego, kwas askorbinowy (witamina C), dekstryn białej lub żółtej, skrobi prażonej, skrobi bielonej lub dekstrynowanej, ekstrakty z ziół, przypraw, naturalne barwniki pochodzące z owoców i warzyw, jak np. czerwony barwnik z buraków czy żółty z kurkumy. Dodatki naturalne są często używane w celu wzbogacenia smaku i zapachu produktów spożywczych.

Dodatki identyczne z naturalnymi:

Dodatki identyczne z naturalnymi są substancjami, które mają taką samą strukturę chemiczną jak składniki naturalne, ale są produkowane w laboratoriach. Oznacza to, że mają identyczne właściwości i funkcje co te, które można znaleźć w naturze.

Dzięki temu, że są produkowane sztucznie, można je kontrolować pod względem czystości i jakości. Przykładem dodatków identycznych z naturalnymi są niektóre aromaty, stosowane jako wzmacniacze smaku.

Dodatki sztuczne:

Dodatki sztuczne, zwane również syntetycznymi, są wytwarzane w laboratoriach i nie występują naturalnie w żywności. Często mają one za zadanie zastąpić naturalne składniki lub pełnić funkcje, których nie można uzyskać przy użyciu naturalnych substancji.

Przykładami mogą być sztuczne słodziki, konserwanty, barwniki czy emulgatory. Często występują w produktach typu fast food. Choć wiele z tych dodatków zostało zatwierdzonych jako bezpieczne przez odpowiednie agencje regulacyjne, istnieją obawy dotyczące ich potencjalnych skutków dla zdrowia w dłuższej perspektywie. Warto pamiętać, że stosowanie chemicznych dodatków jest dziś powszechne.

Dodatki do żywności są oznaczane numerami E i podzielone na kategorie:

• barwniki (E 100 do E 199) – nadają kolor żywności,
• substancje konserwujące i regulatory kwasowości (E 200 do E 299) – przedłużają trwałość i kontrolują kwasowość,
• substancje przeciwutleniające i synergenty (E 300 do E 399) – zapobiegają utlenianiu się składników,
• substancje stabilizujące, emulgujące i zagęszczające (E 400 do E 499) – utrzymują jednorodną konsystencję (np. skrobie modyfikowane),
• pozostałe substancje dodatkowe (E 500 i wzwyż) – pełnią różne funkcje w żywności.

W jakim celu stosuje się dodatki do żywności?

Dodatki do żywności są stosowane w celu poprawienia jakości, smaku, wyglądu i trwałości produktów spożywczych. Mają różnorodne funkcje, takie jak nadawanie odpowiedniego koloru i aromatu, przedłużenie trwałości, zapobieganie psuciu się, utrzymanie jednorodnej konsystencji czy wzbogacanie składu odżywczego. Etykiety produktów wydają się skomplikowane? Warto poznać kilka pojęć, aby z łatwością je identyfikować. Wreszcie będziesz wiedzieć, jak czytać etykiety produktów.

Dodatki do żywności pochodzenia naturalnego często pochodzą z roślin i zwierząt, podczas gdy inne są sztuczne, produkowane w laboratoriach. Ich stosowanie jest ściśle regulowane przez odpowiednie instytucje, aby zapewnić, że są bezpieczne dla zdrowia konsumentów. Dzięki dodatkom do żywności jedzenie może być bardziej atrakcyjne wizualnie, smaczniejsze, dłużej zachowuje swoją świeżość i może dostarczać dodatkowych wartości odżywczych.

Wykaz szkodliwych dodatków do żywności

Należy szczególnie zwrócić uwagę na niektóre dodatki do żywności, które mogą powodować negatywne reakcje lub potencjalnie szkodliwe działania dla zdrowia. W dużych dawkach mogą wywoływać nawet efekt przeczyszczający. Zazwyczaj jednak tak duże ilości nie są stosowane w środkach spożywczych. Przykłady to:

Barwniki:

E 102 (tartrazyna) – jest stosowany w napojach gazowanych o smaku pomarańczowym, deserach w proszku, sztucznych miodach czy musztardach intensywnego koloru. Może wywoływać negatywne reakcje u astmatyków i osób uczulonych na aspirynę. Wśród dzieci może również spowodować nadpobudliwość i zachowanie podobne do objawów ADHD

E 110 (żółcień pomarańczowa) – ten syntetyczny barwnik obecny jest w marmoladach, żelach, gumach do żucia i powłokach tabletek. Jego spożycie może wywoływać różne reakcje alergiczne,

E 124 (czerwień koszenilowa) – dodawany jest do ryb wędzonych, budyniów i cukierków owocowych. Może być szkodliwy dla osób uczulonych na aspirynę,

E 127 (erytrozyna) – ten syntetyczny, czerwony barwnik jest dozwolony jedynie w przypadku wiśni koktajlowych lub kandyzowanych oraz sałatek owocowych z dodatkiem wiśni. Może uwalniać jod i upośledzać funkcję tarczycy, dlatego osoby z problemami tarczycy powinny unikać żywności barwionej tą substancją,

E 133 (błękit brylantowy) – dodawany jest do warzyw konserwowych. Osoby z zespołem jelita wrażliwego i innymi schorzeniami przewodu pokarmowego powinny unikać tego barwnika.

Konserwanty:

E 210 (kwas benzoesowy) – spotykany w galaretkach, gotowych sałatkach, sokach owocowych, napojach bezalkoholowych, margarynie, piwie i przetworach rybnych. Może powodować podrażnienia śluzówki żołądka i jelit, a także wywoływać swędzącą wysypkę. Osoby wrażliwe, cierpiące na astmę, katar sienny lub alergie skórne mogą doświadczać zaostrzenia swoich dolegliwości po spożyciu tego dodatku,

E 220 do E 228 (siarczyny, dwutlenek siarki) – są stosowane jako konserwanty i przeciwutleniacze w białych winach, suszonych owocach i przetworach ziemniaczanych. Mogą powodować utratę witaminy B1. U osób wrażliwych może wywoływać bóle głowy i nudności, a u astmatyków tzw. astmę siarczynową. Nie powinny przekraczać dawki maksymalnej wynoszącej 0,7 mg/kg masy ciała (ok. 50 mg na osobę/dobę),

E 249 (azotyny potasu) i E 250 (azotyny sodu) – używane są do peklowania mięs, ale przy dużym spożyciu mogą utrudniać transport tlenu przez krew, co jest szczególnie niebezpieczne dla niemowląt. Podczas ogrzewania przetworów peklowanych w temperaturze powyżej 150°C, mogą wytwarzać się rakotwórcze nitrozoaminy,

E 284 (kwas borny) – ten syntetyczny konserwant gromadzi się w organizmie i wykazuje działanie toksyczne. Długotrwałe spożycie może prowadzić do biegunek i uszkodzenia wewnętrznych organów. Obecnie ma zezwolenie na stosowanie jedynie do utrwalania kawioru.

Substancje żelujące i zagęszczające:

E 400 (kwas alginowy) – zaleca się, aby kobiety w ciąży unikały tego dodatku, ponieważ w dużych ilościach może zakłócać wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego.

E 407 (karagen) – jest polisacharydem pozyskiwanym z wodorostów, używanym jako zagęszczacz i stabilizator w odżywkach dla dzieci. Dziennego spożycia nie określono, a skutki uboczne są nieznane, jeśli stosowany zgodnie z zaleceniami. W wysokich stężeniach może powodować wzdęcia, podobnie jak inne polisacharydy, które nie są trawione i poddawane fermentacji przez mikroflorę jelitową. Karageny o małej masie cząsteczkowej są zabronione w żywności, ponieważ mogą przyczyniać się do owrzodzeń jelit.

Substancje słodzące stosowane zamiast cukru:

E 420 (sorbitol) i E 421 (mannitol) – często spotykane w żywności dla diabetyków. Zabronione dla niemowląt poniżej 1 roku życia, ponieważ mogą powodować ostrą biegunkę. Osoby wrażliwe na sorbitol mogą doświadczać działań przeczyszczających. U niektórych osób wystarczy spożycie 5 gramów sorbitolu, aby pojawiły się objawy nietolerancji. Dawkowanie około 25-30 gramów sorbitolu w pojedynczej porcji może powodować ból brzucha i biegunkę.

Czego nie uznaje się za substancje dodatkowe – dodatki do żywności?

• cukrów i substancji słodzących, które są stosowane ze względu na swoje właściwości słodzące,
• środków aromatyzujących dodanych w trakcie produkcji wieloskładnikowych środków spożywczych ze względu na ich właściwości aromatyczne, smakowe lub odżywcze, które mogą wpływać na kolor produktu,
• produktów zawierających pektynę pochodzącą z wysuszonych skórek owoców cytrusowych i wysuszonych wytłoków,
• baz gumy do żucia,
• skrobi modyfikowanej działaniem kwasów,
• chlorku amonu,
• osocza krwi, żelatyny spożywczej, hydrolizatów białkowych i ich soli, białka mleka i glutenu,
• substancji dodatkowych takich jak kwas glutaminowy,
• aminokwasów i ich soli, z wyjątkiem kwasu glutaminowego, glicyny, cysteiny i cystyny oraz ich soli,
• kazeiny i kazeinianów,
• inuliny,
• substancji stosowanych w materiałach pokrywających lub powlekających, które nie stanowią elementu środków spożywczych. Innymi słowy, są one stosowane jako warstwa zewnętrzna, ale nie stanowią części składnika, który jest spożywany przez konsumenta.

Dodatkowe składniki żywności – podsumowanie

W miarę jak nasza społeczność staje się coraz bardziej świadoma wpływu żywności na nasze zdrowie, pytania o stosowane dodatki do żywności nabierają większego znaczenia. Wiedza na temat rodzajów i funkcji dodatków pozwala nam podejmować bardziej świadome wybory żywieniowe, korzystając z dobrodziejstw naturalnych składników i minimalizując spożycie sztucznych substancji.

Rozporządzenie WE 1333/2008 stanowi ważny krok w regulowaniu stosowania dodatków do żywności, dbając o bezpieczeństwo konsumentów i uwzględniając aspekty społeczne, ekonomiczne i środowiskowe. Zachowanie umiaru w spożywaniu produktów spożywczych zawierających dodatki oraz świadome czytanie etykiet pomagają nam cieszyć się zdrową i zrównoważoną dietą.

Warto zdobywać wiedzę na temat dodatków do żywności, aby w pełni zrozumieć, co jemy i jakie mogą mieć to konsekwencje dla naszego zdrowia. Wybierajmy świadomie, zwłaszcza w przypadku małych dzieci.

Wybierz zdrową dietę od Maczfit

Podstawą cateringu dietetycznego Maczfit jest żywność nieprzetworzona. Stawiamy na naturalne składniki i nie stosujemy sztucznych środków spożywczych. Przekonaj się i zamów próbną dietę pudełkową od Maczfit. 

Agata Sobczak

Absolwentka żywienia człowieka i oceny żywności na SGGW w Warszawie. Szczególnie interesuje się dietoterapią przy zaburzeniach metabolicznych (insulinooporność i cukrzyca) i hormonalnych (choroby tarczycy). Chętnie poszerza swoją wiedzę na szkoleniach, kursach i warsztatach. W Maczfit odpowiada za posiłki #less carbs z diety z wyborem dań oraz diety Diabetic i Hypo Hashimoto. Zamiłowanie do dietetyki odkryła studiując na kierunku gastronomia i hotelarstwo. W wolnych chwilach uwielbia gotować. W kuchni często eksperymentuje zmieniając popularne potrawy w ich zdrowsze wersje.