Alergia a nietolerancja pokarmowa

Zarówno alergia pokarmowa, jak i nietolerancja pokarmowa to schorzenia, które coraz częściej występują w naszym społeczeństwie. Nie tylko negatywnie wpływają one na jakość życia, ale również mogą prowadzić do rozwoju poważnych dolegliwości, czy nawet w niektórych przypadkach stanowić zagrożenie dla życia. Pojęcia alergii oraz nietolerancji często używane są zamiennie, co jednak nie jest poprawne. W tym artykule postaramy się zatem wyjaśnić, na czym polega różnica między nimi. Sprawdź przyczyny, objawy oraz główne różnice i podobieństwa między nietolerancją pokarmową a alergią.

Alergia i nietolerancja, czyli nadwrażliwości pokarmowe

Nadwrażliwość pokarmowa to powtarzające się objawy chorobotwórcze w organizmie, które wyzwalane są przez ekspozycję na określony bodziec, działający bez zarzutu w dawce tolerowanej przez zdrowe osoby. Mechanizm nadwrażliwości pokarmowej może być związany z układem odpornościowym (wtedy mówimy o alergiach pokarmowych) lub w ogóle nie być uwarunkowany przez czynniki immunologiczne (w tym przypadku mamy do czynienia z nietolerancjami pokarmowymi).

Czym jest alergia pokarmowa?

Alergia pokarmowa to patologiczna reakcja organizmu na białka pochodzenia zarówno zwierzęcego, jak i roślinnego, które, dostając się do organizmu, aktywują odpowiedź układu odpornościowego. Objawy zazwyczaj przyjmują tą samą postać i zawsze występują po spożyciu uczulającego pokarmu. Najczęściej pierwszy kontakt z produktem ma charakter uczulający (dodatnie testy alergologiczno-immunologiczne), powtórny może powodować rozwój choroby alergicznej (uszkodzenia anatomiczne) i/lub zaburzenie funkcji narządu (przewodu pokarmowego, układu oddechowego czy skóry).

Wyróżniamy dwa rodzaje alergii pokarmowej:

• IgE – alergia pokarmowa zależna natychmiastowa.
• IgG – alergia pokarmowa zależna opóźniona.

W przypadku alergii pokarmowej natychmiastowej reakcja alergiczna występuje w ciągu kilku sekund od kontaktu z alergenem. Alergie pokarmowe typu IgE są bardzo niebezpieczne dla zdrowia, gdyż mogą doprowadzić do wstrząsu anafilaktycznego. W drugim przypadku reakcja alergiczna pojawia się dopiero po kilku godzinach, a nawet dniach od spożycia uczulającego pokarmu.

Najczęstsze objawy alergii pokarmowej to:

• kichanie, kaszel, duszności,
• zaparcia, biegunka, bóle brzucha,
• refluks żołądka,
• nawracające afty w jamie ustnej,
• obrzęk naczynioruchowy,
• zaczerwienienie skóry, pokrzywka i inne zmiany skórne, takie jak atopowe zapalenie skóry,
• w niektórych przypadkach wstrząs anafilaktyczny.

Wstrząs anafilaktyczny to najcięższa, zagrażająca życiu reakcja spowodowana nadwrażliwością, która pojawia się w ciągu maksymalnie kilku/kilkudziesięciu minut po spożyciu określonego produktu, zawierającego alergen.

Główne alergeny pokarmowe:

• zboża zawierające gluten,
• dwutlenek siarki (siarczyny),
• jaja,
• ryby,
• orzeszki ziemne,
• soja,
• białka mleka krowiego,
• orzechy,
• seler,
• gorczyca,
• sezam,
• łubin,
• mięczaki,
• skorupiaki.

Najczęstsze alergeny u dzieci to jajka i białka mleka krowiego. Z kolei dorosłych uczulają przede wszystkim ryby, skorupiaki i orzeszki ziemne.

W przypadku zdiagnozowania alergii na jakiś składnik diety, należy go usunąć całkowicie ze swojego jadłospisu i zastosować odpowiednio zbilansowaną dietę eliminacyjną.

Czym jest nietolerancja pokarmowa?

Nietolerancja pokarmowa występuje znacznie częściej niż alergia. Jest to niezdolność do pełnego przetworzenia danego pokarmu. Konkretne składniki pokarmu wywołują specyficzne reakcje organizmu, a cały mechanizm odbywa się bez udziału układu odpornościowego. Objawy mogą pojawiać się nawet po kilku dniach i potrafią być niespecyficzne, często dopiero wykrywane są podczas badań.

Przyczyny nietolerancji pokarmowej mogą być genetyczne lub nabyte. Niektóre nietolerancje pokarmowe pojawiają się w wyniku braku odpowiedniego enzymu niezbędnego do rozłożenia w jelitach danego składnika (np. brak laktazy, która rozkłada laktozę). Przyczyną mogą być także powikłania po przebytych chorobach przewodu pokarmowego czy farmakoterapia.

Do głównych objawów nietolerancji pokarmowej należą:

• osłabienie organizmu, przewlekłe zmęczenie,
• zawroty głowy, bóle głowy, nawracające migreny,
• bóle brzucha, zaparcia, biegunki, nudności, wymioty,
• świąd skóry, problemy dermatologiczne,
• w niektórych przypadkach – gwałtowne zmiany masy ciała.

Objawy nietolerancji pokarmowej mogą przypominać objawy alergii. W przypadku zaobserwowania powyższych problemów ze strony układu pokarmowego i nie tylko kluczowa jest szybka diagnostyka.

Nietolerancje pokarmowe – przykłady:

• nietolerancja laktozy,
• nieceliakalna nadwrażliwość na gluten,
• nietolerancja fruktozy,
• nietolerancja histaminy.

Nietolerancje pokarmowe – opis przykładów

Nietolerancja laktozy

Nietolerancja laktozy jest głównym przykładem nieimmunologicznej reakcji na pokarm spowodowanej czynnikami enzymatycznymi. Laktoza to dwucukier mleczny, który występuje głównie w mleku krowim i jego przetworach. Z nietolerancją laktozy mamy do czynienia, gdy organizm wytwarza za mało lub w ogóle nie wytwarza enzymu niezbędnego do jej trawienia. Tym enzymem jest laktaza.

Niedobór laktazy powoduje, że zawarta w produktach mlecznych laktoza nie może być prawidłowo rozłożona (do glukozy i galaktozy) i wchłonięta przez organizm. Przez to zalega w jelicie grubym i fermentuje, co objawia się występowaniem przykrych dolegliwości w obrębie przewodu pokarmowego. Osoby z tą nietolerancją po spożyciu produktów zawierających laktozę zmagają się między innymi z bólami brzucha, wzdęciami, biegunkami i „uczuciem ciężkości” w brzuchu.

Przyczyny nietolerancji laktozy mogą być wrodzone lub nabyte (wtórne). W pierwszym przypadku w grę wchodzą czynniki genetyczne – nietolerancja laktozy jest uwarunkowana genetycznie i od urodzenia występuje niedobór enzymu lub jego brak. 

Wtórna nietolerancja pokarmowa najczęściej jest skutkiem wcześniejszych problemów z układem pokarmowym. Do schorzeń, które powodują uszkodzenie błony śluzowej jelita, a w konsekwencji zwiększają ryzyko niedoboru laktazy, należą między innymi:

• celiakia,
• choroba Leśniowskiego-Crohna,
• zespół krótkiego jelita,
• martwicze zapalenie jelita,
• mukowiscydoza,
• infekcje żołądkowo-jelitowe o ostrym przebiegu.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten

Do nietolerancji pokarmowych można zaliczyć również nieceliakalną nadwrażliwość na gluten. To schorzenie wciąż jest przedmiotem badań naukowców. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten jest postacią nietolerancji pokarmowej, w której organizm nieprawidłowo reaguje na zawarty w niektórych zbożach gluten. Różni się od celiakii (schorzenia, które jest uwarunkowane czynnikami immunologicznymi) oraz od alergii na białka pszenicy (w której biorą udział przeciwciała klasy IgE).

Osoby o nadwrażliwości pokarmowej na gluten powinny stosować dietę eliminacyjną, wykluczającą zboża, takie jak: pszenica, orkisz, żyto, jęczmień i owies.

Nietolerancja fruktozy

Kolejna nadwrażliwość pokarmowa to nietolerancja fruktozy. Fruktoza to cukier prosty, który naturalnie występuje w miodzie, owocach i sokach owocowych. Dodawana jest także do wielu artykułów spożywczych, między innymi płatków śniadaniowych, słodyczy, słodzików i dżemów.

Ta nietolerancja pokarmowa występuje najczęściej u pacjentów ze zdiagnozowanym zespołem jelita nadwrażliwego (IBS – irritable bowel symptome).

Fruktoza jest jednym z węglowodanów z grupy FODMAP (skrót od angielskiego: fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols), które charakteryzują się tym, że silnie fermentują w jelitach. Obok fruktozy w grupie FODMAP znajdują się: laktoza, galaktany, fruktany i poliole.

Nietolerancja histaminy

Ostatnią z popularnych nietolerancji pokarmowych jest nietolerancja histaminy. Enzymem odpowiedzialnym za usuwanie nadmiaru histaminy z organizmu, jest enzym DAO (diaminooksydaza). Do zaburzeń związanych z metabolizmem histaminy dochodzi najczęściej przy chorobach jelit oraz w sytuacjach przewlekłego stresu.

Do produktów zawierających histaminę należą przede wszystkim: kiszonki, fermentowane produkty mleczne (jogurt, kefir, maślanka), sery żółte i pleśniowe, drożdże, ryby wędzone i puszkowane, skorupiaki, suszone owoce i alkohol fermentowany.

Alergia i nietolerancja pokarmowa – jak diagnozować?

Aby zdiagnozować alergię i nietolerancję pokarmową, należy przede wszystkim zgłosić się do alergologa. Efektem takiej wizyty jest przeprowadzenie wywiadu dotyczącego okoliczności występowania określonych objawów i porównanie ich występowania ze spożywaniem konkretnych pokarmów. Dopiero po przeprowadzeniu tego wywiadu lekarz decyduje o kolejnych etapach diagnostyki.

Zarówno nietolerancje, jak i alergie pokarmowe diagnozuje się różnego rodzaju badaniami. Do najpopularniejszych z nich należą: badania krwi i kału oraz wodorowy test oddechowy. Często wykonuje się również testy skórne.

W diagnozowaniu nietolerancji pokarmowych i alergii niezwykle istotną rolę odgrywa też czasowa dieta eliminacyjna. Polega ona na wyłączeniu produktów, które mogą wywoływać objawy, a następnie przeprowadzeniu tak zwanej próby prowokacji.

Nietolerancja a alergia – leczenie dietą eliminacyjną

Niezależnie od tego, czy zdiagnozowano u Ciebie alergię pokarmową, czy nietolerancję, dieta eliminacyjna jest jednym z najważniejszych elementów leczenia.

Odpowiednio ułożony jadłospis diety eliminacyjnej powoduje znaczne złagodzenie lub całkowite ustąpienie objawów nadwrażliwości pokarmowej. Poza tym właściwie zbilansowane dzienne menu, pełne bezpiecznych zamienników, dostarcza organizmowi niezbędnych składników odżywczych.

Do najpopularniejszych diet eliminacyjnych należą: dieta bezlaktozowa, dieta bezglutenowa, dieta bezmleczna i dieta bezjajeczna.

Podsumowanie: alergia a nietolerancja pokarmowa – różnice i podobieństwa

Nietolerancja a alergia pokarmowa – podobieństwa:

• nadwrażliwość pokarmowa wywołana przez spożycie określonego produktu,
• podobne objawy – zarówno ze strony układu pokarmowego, jak i zmiany skórne,
• podobna diagnostyka,
• w procesie chorobowym (zarówno podczas diagnostyki, jak i leczenia) stosuje się dietę eliminacyjną.

Alergia i nietolerancja pokarmowa – różnice:

Alergia pokarmowa to nieprawidłowa reakcja organizmu na alergen, w której udział bierze układ immunologiczny. W patogenezie alergii pokarmowej ważny jest udział przeciwciał klasy IgE i przeciwciała IgG.

Nietolerancja pokarmowa to niezdolność do pełnego przetworzenia pokarmu spowodowana na przykład brakiem enzymu. Polega na uruchomieniu specyficznych reakcji, które występują bez udziału układu odpornościowego.

W przypadku zaobserwowania u siebie niepokojących i trudnych do zdiagnozowania objawów, które nie wskazują jednoznacznie na konkretne schorzenie, warto udać się do lekarza. Pomocna może okazać się także konsultacja z dietetykiem. Z takich konsultacji skorzystasz bezpłatnie w Maczfit.

Jeśli zmagasz się z nadwrażliwością pokarmową, zachęcamy do zapoznania się z ofertą naszego cateringu dietetycznego. Wśród diet pudełkowych Maczfit znajdziesz między innymi program dietetyczny NO LACTOSE & LOW GLUTEN, w którym zastosowaliśmy produkty bez laktozy oraz pieczywo, wypieki i produkty z mąk bezglutenowych i/lub zbóż naturalnie niezawierających glutenu. Program dostępny jest w kilku wariantach kalorycznych, więc bez problemu dopasujesz dietę do swojego dziennego zapotrzebowania energetycznego.

Ewelina Hepnar

Magistrantka dietetyki na USM w Warszawie, ukończyła dwa kierunki – Technologię Żywności i Żywienie Człowieka oraz Jakość i Bezpieczeństwo Żywności na UR w Krakowie. Z doświadczenia pracy w gabinecie dietetycznym wyniosła umiejętność komponowania atrakcyjnych jadłospisów, odpowiadających potrzebom klientów w różnych jednostkach chorobowych i nie tylko. Interesuje się psychologią odżywiania, chętnie porusza tematy związane z reedukacją żywieniową i propagowaniem prawidłowych nawyków żywieniowych oraz budowaniem zdrowych relacji z jedzeniem. Wyznaje zasadę, że dieta ma być przyjemnością i wpływać korzystnie na zdrowie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. W Maczfit jest odpowiedzialna za diety: No Gluten & Lactose, FODMAP, Care.