Anemia w ciąży – najważniejsze informacje

W trakcie ciąży w organizmie kobiety zachodzą zmiany, w wyniku których zapotrzebowanie na wiele składników pokarmowych jest wyższe. Niedobór niektórych składników odżywczych zwiększa ryzyko rozwoju schorzeń, które mogą mieć niekorzystny wpływ na zdrowie matki i dziecka. Jednym z często występujących u kobiet w ciąży problemów jest niedokrwistość, czyli anemia, wynikająca najczęściej z niedoboru żelaza. Z tego tekstu dowiesz się między innymi, jak wygląda leczenie anemii u kobiet ciężarnych i które produkty wprowadzić do diety w czasie ciąży, aby uzupełnić niedobory żelaza. Zapraszamy do lektury!

Rozwój anemii w ciąży

Anemia w ciąży (inaczej niedokrwistość w ciąży) z reguły jest wynikiem wyczerpania się zapasów ustrojowych żelaza w organizmie matki oraz niewystarczającego jego spożycia w stosunku do zapotrzebowania.

Niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną anemii w ciąży, jednak warto wspomnieć, że niedokrwistość może być też wynikiem niedoboru kwasu foliowego lub innych witamin z grupy B.

Rola żelaza w organizmie kobiety ciężarnej

Żelazo pełni w organizmie wiele istotnych funkcji: jest niezbędne do produkcji hemoglobiny obecnej w krwinkach czerwonych (erytrocytach), które transportują tlen do komórek, a później dwutlenek węgla z powrotem do płuc. Dodatkowo żelazo bierze udział w reakcjach odpornościowych, wspomagając rozwój systemu immunologicznego płodu.

Skąd zwiększone zapotrzebowanie na żelazo u kobiet w ciąży?

W czasie ciąży zwiększa się zapotrzebowanie na żelazo i jest to związane z potrzebami łożyska i płodu, wzrastającą masą czerwonych krwinek, a także rezerwą przed utratą krwi w czasie porodu.

Anemia w ciąży – przyczyny niedoborów żelaza

Do czynników zwiększających ryzyko anemii w ciąży należą: ciąża mnoga, niedobór witamin i składników mineralnych w diecie, stosowanie używek, zażywanie leków stosowanych przy padaczce, a także wrodzone choroby krwi matki i silne wymioty w ciąży.

Skutki niedoboru żelaza w czasie ciąży

Następstwa niedoboru żelaza, a co za tym idzie zmniejszającego się stężenia hemoglobiny i liczby erytrocytów, prowadzą do ograniczenia skutecznego transportu tlenu. Może to skutkować wystąpieniem wielu z pozoru błahych objawów (takich jak bóle brzucha czy ciągłe osłabienie) oraz poważnych zaburzeń, między innymi wad rozwojowych u dziecka, zaburzeń pracy tarczycy czy przedwczesnego porodu.

Anemia w ciąży – konsekwencje z podziałem na trymestry

Ciężka anemia w pierwszym trymestrze ciąży grozi zaburzeniami implantacji zarodka, a nawet poronieniem. Anemia w drugim trymestrze może spowodować zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego płodu lub powstawanie wad wrodzonych. Z kolei anemia w trzecim trymestrze może doprowadzić do porodu przedwczesnego.

Zatem jak zadbać o odpowiedni poziom hemoglobiny i co sprawdzi się w diecie podczas anemii w ciąży? O tym poniżej – ale najpierw anemia w ciąży w kontekście możliwych objawów.

Anemia w ciąży – objawy

Im wcześniej anemia w ciąży zostanie rozpoznana, tym bezpieczniejsza jest matka i dziecko. Dlatego przyszli rodzice powinni zwracać uwagę na jej możliwe objawy, nie bagatelizować ich i wykonywać badania profilaktyczne.

Niedobory żelaza w ciąży diagnozuje się na podstawie morfologii krwi obwodowej. Charakterystycznym objawem jest bladość skóry, a w zaawansowanym stadium objawy anemii w ciąży przybierają na sile.

Niedokrwistość w ciąży daje następujące objawy:

• ogólne osłabienie,
• napady duszności,

• problemy ze snem,
• niepokój,
• bladość skóry,
• bóle brzucha,
• zawroty i bóle głowy,
• kołatanie i przyspieszone bicie serca,
• wypadanie włosów,
• łamliwość paznokci,
• drętwienie kończyn,
• niedociśnienie tętnicze,
• słabe ukrwienie spojówek,
• zaburzenia widzenia.

Większość z objawów jest nieswoista i, występując pojedynczo, nie musi świadczyć od razu o anemii. Jeśli jednak przyszła mama ma jednocześnie kilka z nich, jest to sygnał ostrzegawczy i należy skontrolować, czy nie doszło do obniżenia stężenia hemoglobiny.

Leczenie anemii – pierwszy krok: badanie krwi

Objawy warto skonsultować z lekarzem prowadzącym ciążę, który oceni sytuację i w razie potrzeby zleci badania krwi w celu wykluczenia anemii.

Gdy spada poziom hemoglobiny, może też zmieniać się rozmiar krwinek czerwonych (w zależności od przyczyny anemii). Przykładowo w niedokrwistości z niedoboru żelaza krwinki czerwone są mniejsze, a jeśli występuje niedokrwistość z niedoboru witaminy B12, ich rozmiar zwiększa się.

Zatem głównymi wykładnikami niedokrwistości są: MCV (objętość krwinek czerwonych), MCHC (średnie stężenie hemoglobiny), ferrytyna i transferyna (dające informację o ilości żelaza w organizmie kobiety ciężarnej).

Przy niekorzystnych wynikach lekarz na pewno zaleci zmianę diety i najprawdopodobniej suplementację. Pamiętajcie, że przez cały okres ciąży spożywanie wszystkich suplementów należy konsultować z lekarzem.

Niedobór żelaza i anemia w ciąży – co jeść?

Urozmaicona dieta, bogata w produkty roślinne (zielone warzywa, produkty pełnoziarniste) i zwierzęce, dostarcza organizmowi odpowiednich ilości żelaza.

Jednak w tym wyjątkowym okresie w życiu, jakim jest ciąża oraz karmienie piersią, należy szczególnie zadbać o jego prawidłowy poziom we krwi. Nawet przy zastosowanej suplementacji warto dbać o dietę zawierającą produkty bogate w żelazo.

Dzienne zapotrzebowanie na żelazo u kobiet ciężarnych wzrasta o połowę. Dietetyczne normy żelaza w ciąży to 27 mg/dobę. Przy rozpoznanej niedokrwistości dawki te mogą wzrosnąć aż do 60–120 mg/dobę. Związane jest to z pokryciem potrzeb tkanek płodu, łożyska oraz zwiększającej się masy hemoglobiny zwłaszcza w II i III trymestrze ciąży.

W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia anemii i przy niedoborze żelaza istotne jest, by w diecie kobiet w ciąży pojawiły się produkty bogate w żelazo, takie jak:

•     natka pietruszki,
•     szpinak,
•     boćwina,
•     suche nasiona roślin strączkowych,
•     czerwone mięso (chuda wołowina),
•     drób,
•     jaja,
•     ryby,
•     razowe pieczywo,
•     płatki pszenne i owsiane,
•     kasza gryczana,
•     orzechy,
•     pestki dyni.

W przypadku anemii i wtedy, gdy występuje niedobór żelaza, warto pamiętać również o kilku zasadach.

W produktach spożywczych występują dwa rodzaje żelaza: hemowe (w produktach pochodzenia zwierzęcego) i niehemowe (głównie w produktach roślinnych). Przyswajalność żelaza z produktów pochodzenia zwierzęcego jest wyższa (15–35%) niż z produktów roślinnych. Dlatego kobiety w ciąży powinny zadbać, aby w ich diecie nie zabrakło czerwonego mięsa (wołowiny), drobiu, chudych wędlin, jaj, ryb.

A co, jeśli anemia w ciąży dotyka kobiety stosujące diety roślinne?

W przypadku kobiet stosujących diety wegetariańskie lub wegańskie możliwe jest zostanie na takiej diecie, jednak najlepiej wtedy zasięgnąć konsultacji dietetycznej w celu zbilansowania diety pod kątem odpowiedniej zawartości żelaza.

Czynnikiem zwiększającym wchłanianie żelaza jest witamina C. Dlatego też dieta w ciąży, szczególnie podczas anemii, powinna uwzględniać podaż tejże witaminy. Co może jej dostarczyć? Przede wszystkim warzywa i owoce takie jak: natka pietruszki, papryka, brukselka, kalarepa, brokuły, kapusta, kalafior, szpinak, młode ziemniaki, fasolka szparagowa, dzika róża, czarna porzeczka, truskawki, cytrusy, agrest i czerwone porzeczki. Warto zwrócić uwagę na łączenie w jednym posiłku produktów bogatych w żelazo z tymi bogatymi w witaminę C.

Wypijanie dużych ilości tak popularnej u nas herbaty (zwłaszcza czarnej) może obniżać wchłanianie żelaza i prowadzić do pogłębiania anemii ze względu na zawartość teiny. Podstawę płynów w ciągu dnia powinna stanowić woda, dodatkowo kobiety ciężarne mogą włączyć do menu świeżo wyciskane soki. Aby zapobiec anemii, do diety wprowadzić można również sok z buraka czy herbatkę z pokrzywy, które mają działanie krwiotwórcze.

Stosując powyższe zasady, dotyczące diety w ciąży, anemia i jej objawy mogą złagodnieć lub całkowicie ustąpić. Nie powinno być to jednak działanie doraźne – jadłospis bogaty w żelazo powinien towarzyszyć mamie aż do rozwiązania, a może i dłużej, również w połogu i podczas laktacji.

Preparaty żelaza a anemia w ciąży

Dobór dawki oraz czas suplementacji powinien być kontrolowany poprzez ocenę parametrów morfotycznych we krwi. Samodzielne próby leczenia anemii w ciąży za pomocą zbyt dużych dawek suplementów mogą być szkodliwe dla matki i dziecka, dlatego w trosce o zdrowie przed włączeniem jakiejkolwiek suplementacji należy zwrócić się o poradę do lekarza.

Anemia ciążowa i inne niedobory

Oprócz niedoboru żelaza istnieją również inne możliwe przyczyny anemii w ciąży. Dwie najczęstsze to niedobór kwasu foliowego i niedobór witaminy B12 (mogą one również ze sobą współistnieć). Powodują one tak zwaną niedokrwistość megaloblastyczną, czyli nadmierny wzrost czerwonych krwinek, co również upośledza ich funkcjonowanie.

Dodatkowo niedobór kwasu foliowego w ciąży może mieć wpływ na pewne wady rozwojowe płodu w obszarze ośrodkowego układu nerwowego i kręgosłupa. Ważne, by już kobiety planujące ciążę dbały o suplementację kwasu foliowego. Kwas foliowy w syntetycznej formie (z preparatów) ma wyższą przyswajalność.

Chociaż niedobory witaminy B12 i kwasu foliowego najczęściej dotykają osób w wieku podeszłym, to jeśli lekarz będzie podejrzewał anemię w ciąży, zrobi także odpowiednie badania na zawartość tych związków i zaleci odpowiednią suplementację lub dietę.

Witaminę B12 znajdziecie w mięsie czerwonym, drobiu, rybach, skorupiakach, nabiale i jajach, a kwas foliowy w produktach roślinnych: ciecierzycy, szpinaku, fasoli, pietruszce, sałacie, brukselce, jarmużu, brokułach, sezamie i słoneczniku.

Anemia w ciąży – odpowiednia dieta przed, w trakcie i po ciąży

Podsumowując, anemia w ciąży może być bardzo niebezpieczna. Dlatego już w okresie planowania ciąży, przez cały czas jej trwania i w okresie laktacji (ponieważ może wystąpić również anemia po porodzie) warto zadbać o odpowiednią dietę – zbilansowaną i dostarczającą wszystkich mikro i makroelementów. Radą posłuży lekarz prowadzący i dietetyk.

Ciąża to jednak nie tylko ryzyko anemii, ale obowiązek zapewnienia dziecku wielu składników odżywczych i kilokalorii. Dlatego przyszłe mamy powinny zawczasu zainteresować się swoim żywieniem. Jeśli chcecie pogłębić swoją wiedzę na ten temat, polecamy inne artykuły na naszym blogu.

Ewelina Hepnar

Magistrantka dietetyki na USM w Warszawie, ukończyła dwa kierunki – Technologię Żywności i Żywienie Człowieka oraz Jakość i Bezpieczeństwo Żywności na UR w Krakowie. Z doświadczenia pracy w gabinecie dietetycznym wyniosła umiejętność komponowania atrakcyjnych jadłospisów, odpowiadających potrzebom klientów w różnych jednostkach chorobowych i nie tylko. Interesuje się psychologią odżywiania, chętnie porusza tematy związane z reedukacją żywieniową i propagowaniem prawidłowych nawyków żywieniowych oraz budowaniem zdrowych relacji z jedzeniem. Wyznaje zasadę, że dieta ma być przyjemnością i wpływać korzystnie na zdrowie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. W Maczfit jest odpowiedzialna za diety: No Gluten & Lactose, FODMAP, Care.