Dieta wątrobowa – na czym polega? co można jeść?

Dieta wątrobowa, czyli dieta lekkostrawna z ograniczeniem tłuszczu, przeznaczona jest nie tylko dla osób zmagających się ze schorzeniami wątroby, ale również wspomaga leczenie innych chorób. Na czym polega dieta wątrobowa? Co jeść? Przeczytaj artykuł i dowiedz się więcej na temat tej popularnej diety leczniczej! Poznaj zasady żywienia, których wymaga choroba wątroby, a także zasady wyboru produktów, kiedy stosuje się dietę.

Dieta wątrobowa – kiedy ją stosować?

Wątroba to wielofunkcyjny gruczoł przewodu pokarmowego, który odpowiada za przemiany metaboliczne, wytwarzanie i wydzielanie żółci, spełnia funkcje immunologiczne, filtracyjne, detoksykacyjne oraz magazynujące. Narząd ten reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową. Przyczyn chorób wątroby jest wiele, najczęstsze z nich to: zakażenia wirusami hepatotropowymi, nadużywanie alkoholu, działanie substancji toksycznych na organizm oraz choroby autoimmunologiczne. Przewlekłe schorzenia wątroby często prowadzą do niedożywienia. Chorym towarzyszą wzdęcia brzucha, uczucie pełności, brak łaknienia, a także okresowe zaburzenia trawienia. Najczęstsze choroby wątroby to: toksyczne uszkodzenie wątroby, stłuszczenie wątroby, marskość wątroby, ostre i przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby. Dieta wątrobowa zależy od wyrównania choroby, stopnia wydolności narządu, zaburzeń metabolicznych, poziomu odżywienia chorego oraz od obecności chorób współistniejących.

Dieta wątrobowa stosowana jest nie tylko w przypadku chorób wątroby. Jej głównymi założeniami jest ochrona i zmniejszenie aktywności wydzielniczej wątroby, pęcherzyka żółciowego, trzustki oraz jelita grubego. Dlatego dieta wątrobowa zalecana jest często również przy schorzeniach trzustki, pęcherzyka żółciowego albo dróg żółciowych, a także przy innych problemach trawiennych. Dietę wątrobową modyfikuje się w zależności od stanu chorego i wydolności wątroby, a nie od jednostki chorobowej. Zawsze jednak jest to dieta lekkostrawna z ograniczeniem tłuszczu i normalnym lub zwiększonym spożyciem białka. Białko wspiera proces odnowy hepatocytów (komórek wątrobowych).

Podstawowe zasady diety wątrobowej:

• dostarczenie wszystkich składników pokarmowych niezbędnych do prawidłowego metabolizmu, wyrównania niedoborów i regeneracji komórek wątrobowych;
• należy jeść 5-6 posiłków dziennie o małej objętości (zwłaszcza gdy u chorego występują brak apetytu, nudności, niechęć do jedzenia);
• śniadanie powinno być spożyte do godziny po przebudzeniu, a kolacja 2-3 godziny przed snem;
• u osób z zaburzeniami wydzielania żółci powinno się ograniczyć spożycie tłuszczu poniżej 30-50 g na dobę;
• unikanie pokarmów wysokobłonnikowych;
• zapobieganie niedożywieniu – dostosowanie wartości energetycznej diety i podaży białka do stanu odżywienia chorej osoby;
• spożywanie około 1,5 litra płynów dziennie w postaci wody mineralnej oraz niesłodzonych naparów – najlepiej między posiłkami;
• posiłki powinny być świeżo przygotowane, nieodgrzewane i nieprzechowywane długo w lodówce;
• należy stosować takie techniki kulinarne, jak gotowanie (w wodzie i na parze), duszenie oraz pieczenie w folii lub pergaminie;
• dokładne przeżuwanie pokarmów, unikanie pośpiechu i stresu podczas spożywania posiłków;
• unikanie zarówno bardzo gorących, jak i bardzo zimnych potraw i napojów;
• stosowanie ziół i przypraw poprawiających trawienie oraz wspomagających pracę wątroby, np. tymianku, majeranku, kminku, mięty, oregano, jałowca, cynamonu, lubczyku, rozmarynu, soku z cytryny, koperku, pietruszki, bazylii, kurkumy.

Osoby z przewlekłymi chorobami wątroby w okresie wyrównania, gdy nie ujawniają się cechy niewydolności, mogą stosować normalną dietę, przeznaczoną dla osób zdrowych, pamiętając jedynie o wykluczeniu używek (szczególnie alkoholu) oraz ograniczeniu tłuszczów zwierzęcych, takich jak smalec, słonina, masło, wysokotłuszczowy nabiał. Aby mieć pewność, że dieta będzie zdrowa i bezpieczna dla wątroby, warto posiłkować się usługami cateringu dietetycznego. W Maczfit znajdziesz kilkanaście zdrowych diet, które pozwolą Ci zadbać o zdrowie i sylwetkę! Skonsultuj się z naszym dietetykiem, który pomoże dobrać odpowiednią dietę do Twoich potrzeb i ułoży jadłospis.

Dieta wątrobowa – co można jeść, a czego trzeba unikać w diecie wątrobowej?

Zacznijmy od tego, co należy wykluczyć z diety w chorobach wątroby, jakie są produkty niewskazane:

• pokarmy wzdymające, np. warzywa kapustne, cebulowe, śliwki, czereśnie, nasiona roślin strączkowych, gruszki, szparagi, a w niektórych przypadkach również seler i buraki,
• ostre przyprawy,
• używki takie jak: alkohol, mocna kawa, mocna herbata, kakao,
• napoje gazowane typu cola, lemoniada i oranżada, napoje bardzo zimne lub bardzo gorące,
• potrawy smażone, szczególnie w głębokim tłuszczu i panierkach, odsmażane oraz duszone w ciężkich i tłustych sosach,
• zupy i wywary na kościach i tłustym mięsie,
• tłuste sery żółte i sery pleśniowe, mleko i produkty mleczne,
• majonez i tłustą śmietanę, mleko skondensowane,
• tłuste mięso wołowe, mięso wieprzowe i dziczyznę,
• tłuste gatunki ryb, np. makrela, łosoś, węgorz,
• pieczywo żytnie, razowe, ciasto kruche, tłuste ciasta francuskie i z kremami,
• grube kasze, niełuskane, kotlety z ziemniaków i kasz,
• żywność wysoko przetworzoną.

Wiemy już, jakich produktów spożywczych należy unikać. A jaka powinna być prawidłowa dieta przy chorej wątrobie? Z jakich składników musi się składać dieta na chorą wątrobę?

Dieta na wątrobę powinna opierać się na produktach świeżych, nieprzetworzonych, najwyższej jakości. W wielu przypadkach chorobowych, zwłaszcza przy niewyrównanej niewydolności wątroby, należy ograniczać tłuszcze, ale nie oznacza to, że trzeba je całkowicie eliminować, ponieważ pewne ilości tłuszczu są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Dieta przy chorej wątrobie powinna zawierać roślinne tłuszcze wysokiej jakości. Należy używać oliwy z oliwek, olej lniany. Zalecane tłuszcze zwierzęce to przede wszystkim masło, dodawane do gotowych potraw na surowo, w ilości zależnej od stanu chorego. Natomiast warto podkreślić, że w diecie powinny przeważać tłuszcze roślinne. Źródłem tłuszczu mogą być również tłuste ryby (spożywane w rozsądnych ilościach), które dodatkowo zawierają cenne dla organizmu kwasy tłuszczowe EPA i DHA z grupy omega-3, które mają działanie przeciwzapalne.

Podaż białka powinna odpowiadać od 1 do 1,2 g na kg masy ciała na dobę. W przewlekłych stanach marskości wątroby oraz przy niedożywieniu ilość tę zwiększa się do 1,5 g/kg m.c./dobę. Białko powinno pokrywać zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne aminokwasy, dlatego w diecie wątrobowej należy szczególnie uwzględnić białko pochodzenia zwierzęcego: drób (kurczaka i indyka), chudą wołowinę, cielęcinę, wędliny drobiowe, chude sery, jaja, chude mleko, a także chude gatunki ryb. Przy chorej wątrobie mięso i ryby nie powinny być tłuste. Powinny być duszone bez tłuszczu, gotowane na parze; pieczenie zalecane jest na grillu lub w folii.

U osób mających problemy z wątrobą często diagnozuje się również insulinooporność i zaburzoną tolerancję glukozy. Dlatego w wielu przypadkach konieczne jest stosowanie diety wątrobowej i cukrzycowej jednocześnie. Zaleca się wtedy zwiększone spożycie węglowodanów złożonych, a ograniczenie węglowodanów prostych. Warto jednak zauważyć, że u wielu osób z dysfunkcjami wątroby występuje zła tolerancja błonnika, dlatego często konieczne jest zmniejszenie jego ilości w zależności od masy ciała. Warto również zadbać o takie przygotowywanie potraw, aby zwiększyć tolerancję znajdującego się w produktach błonnika – można to uzyskać poprzez: gotowanie, blendowanie, rozdrabnianie, przecieranie, wybór młodych warzyw, zastosowanie produktów zbożowych z owsa.

W przewlekłych chorobach wątroby bardzo często pojawiają się niedobory witamin i składników mineralnych. Chora wątroba prowadzi bowiem do wystąpienia w organizmie człowieka zaburzeń trawienia i wchłaniania tłuszczu. Największym zagrożeniem są niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – A, D, E, K. Może również wystąpić zmniejszone wchłanianie wapnia i magnezu. Bardzo częste są niedobory witaminy B1, kwasu foliowego oraz witaminy C. Produkty zalecane, które należy jeść kilka razy dziennie, bogate w witaminy z grupy B to: drobnoziarniste kasze, chude gatunki mięs, a także produkty zbożowe – płatki owsiane, kasza manna, pieczywo pszenne. Kwas foliowy znajdziemy przede wszystkim w zielonych warzywach. W diecie powinny znaleźć się: marchew pietruszka, szczaw, sałata zielona, dynia, kabaczek, cukinia, szpinak, młoda fasolka szparagowa i cykoria. Żywność o wysokiej zawartości witaminy C to m.in. owoce jagodowe i cytrusowe, natka pietruszki, czarna porzeczka, rokitnik, acerola, pomidory. Dobrym źródłem wapnia dla osób na diecie wątrobowej jest chudy nabiał. W przypadku wystąpienia poważnych niedoborów witamin i składników mineralnych zaleca się stosowanie odpowiedniej suplementacji, rekomendowanej przez dietetyka lub lekarza.

Bardzo ważnym składnikiem każdej zdrowej diety, także wątrobowej lekkostrawnej, są warzywa i owoce, ponieważ są one źródłem witamin, składników mineralnych, a także zawierają łatwo tolerowany błonnik pokarmowy. Warto układać jadłospis tak, aby znalazły się one w każdym posiłku diety wątrobowej. Dobrze tolerowane warzywa powinny być obecne w co najmniej trzech posiłkach. W diecie wątrobowej owoce należy ograniczyć maksymalnie do dwóch porcji dziennie. Układając jadłospis, warto również pomyśleć o dodatkach do potraw. Najlepsze będą: pieczone i gotowane ziemniaki, drobne kasze na półsypko i rozklejone, dobrze ugotowane płatki jęczmienne i owsiane, kluski lane, ziemniaczane i leniwe pierogi. Nie można również zapominać o przyprawach – koperku, majeranku, szałwii, tymianku, lubczyku, bazylii, imbirze i gałce muszkatołowej, cynamonie i pieprzu ziołowym. Warto też pomyśleć o deserach takich jak: kompoty, musy, galaretki i kisiele owocowe (o temperaturze pokojowej).

Dieta wątrobowa – tabela zalecanych produktów

Produkty zalecane w lekkostrawnej diecie w przypadku zapalenia wątroby:

• pieczywo: chleb jasny, pieczywo pszenne lub mieszane, pieczywo graham, sucharki, biszkopty;
• płatki zbożowe błyskawiczne owsiane i jęczmienne, jaglane, kukurydziane;
• kasze i ryż, kasza kukurydziana, jęczmienna drobna, kasza manna, kuskus, krakowska, biały ryż;
• chude mięso i produkty mięsne: kurczak i indyk bez skóry, królik, cielęcina, chuda wołowina, chudy schab, polędwica, szynka i wędliny drobiowe;
• ryby: dorsz, pstrąg, łosoś (w ograniczonych ilościach), sola, mintaj, halibut, morszczuk, sandacz, flądra, szczupak, okoń, lin;
• tłuszcz (spożywany na zimno): masło, miękkie margaryny, olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany;
• nabiał: chude mleko (można zastąpić mlekiem roślinnym bez dodatku cukru, jeśli organizm dobrze toleruje tego rodzaju zamienniki), kefir, maślanka, zsiadłe mleko, jogurt naturalny do 2% zawartości tłuszczu, sery twarogowe i niesłodzone serki homogenizowane;
• jaja: białko jaj bez ograniczeń, całe jajko (około 1 dziennie);
• warzywa (gotowane, drobno posiekane, przetarte lub świeżo wyciskane soki): marchew, sałata, szpinak, cykoria, dynia, cukinia, pietruszka, pomidory bez skórki, ogórki bez pestek, bakłażan, młode szparagi, ziemniaki (gotowane, puree z chudym mlekiem, pieczone);
• owoce (najlepiej pozbawione pestek i obrane ze skórki, przetarte, zblendowane lub świeżo wyciskane soki): jagody, winogrona, brzoskwinie, truskawki, morele, banany, porzeczki, jabłka (pieczone i gotowane), mandarynki, grejpfruty, maliny;
• napoje: woda mineralna niegazowana, napary ziołowe (np. mięta, melisa), herbata owocowa, kawa zbożowa, kompoty owocowe niskosłodzone.

Jeśli lekarz zalecił Ci stosowanie diety wątrobowej, a Ty masz trudności z samodzielnym przygotowaniem posiłków, możesz skorzystać z pomocy cateringu dietetycznego – będzie to dla Ciebie dużym ułatwieniem i zaoszczędzisz czas. 

Małgorzata Brzezińska

Absolwentka dietetyki na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Doświadczenie zdobywała w warszawskich żłobkach, przedszkolach i szkołach, a także prowadząc warsztaty edukacyjne dla dzieci, młodzieży i dorosłych. W Maczfit odpowiada za prace działu Dietetyki i spójność wszystkich diet z oferty. Prywatnie miłośniczka śródziemnomorskich smaków.