Czym jest równowaga kwasowo-zasadowa w organizmie?

Stan równowagi kwasowo-zasadowej gwarantuje prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Nawet niewielkie zaburzenia równowagi mogą być przyczyną uciążliwych dolegliwości. Z tego artykułu dowiesz się, czym jest równowaga kwasowo-zasadowa w organizmie człowieka i jak dbać o jej zachowanie. Poznasz także popularne produkty zasadotwórcze i kwasotwórcze.

Równowaga kwasowo-zasadowa, czyli homeostaza w płynach ustrojowych

Równowaga kwasowo-zasadowa to stan utrzymania optymalnego stężenia kationów i anionów w przestrzeniach wewnątrzkomórkowych i zewnątrzkomórkowych ustroju. Innymi słowy: równowaga kwasowo-zasadowa jest jednym z mechanizmów regulujących, który odpowiada za zachowanie prawidłowego pH w organizmie.

Skala pH. Jakie jest pH krwi, a jakie soku żołądkowego?

Wartość pH płynów ustrojowych organizmu jest różna. Zadaniem mechanizmów regulujących jest utrzymanie jej na właściwym poziomie.

Skala pH uwzględnia wartości od 0 do 14. Wartość pH środkowa (7) to odczyn neutralny (obojętny). Wszystkie wartości poniżej 7 określa się jako odczyn kwasowy, a powyżej 7 – jako odczyn zasadowy.

Od wartości pH zależy przebieg wszystkich procesów zachodzących w organizmie. U zdrowych osób optymalny zakres pH krwi mieści się w przedziale od 7,35 do 7,45 (jest lekko zasadowy). Odczyn moczu najczęściej jest lekko kwaśny (prawidłowe pH moczu mieści się w przedziale od 4,5 do 8). Z kolei pH soku żołądkowego u zdrowych osób wynosi 2 (odczyn kwaśny).

Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej organizmu

Utrzymanie właściwego pH płynów ustrojowych jest bardzo istotnym elementem prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Organizm wyposażony jest w mechanizmy niezbędne do zachowania równowagi kwasowo-zasadowej. Zaliczamy do nich: buforowanie zmiennych stężeń jonów wodorowych oraz eliminowanie równoważników kwaśnych przez nerki (regulacja metaboliczna) i płuca (regulacja oddechowa).

Przyczyny zachwiania równowagi kwasowo-zasadowej

Równowagę kwasowo-zasadową w dużym stopniu zakłócają:

• nieprawidłowo zbilansowana dieta pełna produktów wysoko przetworzonych,
• przyjmowanie niektórych leków (na przykład leków moczopędnych),
• stosowanie używek,
• przewlekły stres.

Powyższe czynniki powodują zaburzenia metaboliczne, zmianę aktywności enzymów i hormonów oraz znaczne upośledzenie zdolności hemoglobiny do oddawania tlenu do tkanek.

Główne objawy zachwiania gospodarki kwasowo-zasadowej organizmu:

• problemy z oddychaniem, w tym bezdech, duszności, kaszel, zwiększony wysiłek przy oddychaniu,
• zaburzenia rytmu serca, ból w klatce piersiowej,
• zwiększenie (wielomocz) lub zmniejszenie (skąpomocz) ilości oddawanego moczu,
• wahania ciśnienia krwi tętniczej (nadciśnienie lub niedociśnienie),
• bóle głowy, zawroty głowy,
• bóle brzucha, nudności, wymioty,
• ciągłe osłabienie, senność,
• zaburzenia świadomości: utrata przytomności, drgawki,
• drętwienie, skurcze mięśni,
• zmieniony zapach z ust.

Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej organizmu – diagnostyka

Do oznaczenia parametrów równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie człowieka stosuje się gazometrię krwi tętniczej.

Gazometria to diagnostyczne badanie laboratoryjne krwi, które umożliwia rozpoznanie i monitorowanie zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej i wymiany gazowej organizmu. Badanie polega na pobraniu krwi tętniczej (najczęściej z tętnicy promieniowej lub udowej) do specjalnej strzykawki.

W gazometrii oznacza się między innymi następujące parametry:

• pH krwi, czyli logarytm dziesiętny ze stężenia jonów wodorowych,
• ciśnienie dwutlenku węgla we krwi,
• stężenie jonów wodorowęglanowych w osoczu,
• całkowitą zawartość dwutlenku węgla w osoczu,
• nadmiar lub niedobór pierwiastków zasadotwórczych,
• saturację, czyli nasycenie krwi tlenem.

Rozpoznanie zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej na podstawie gazometrii może prowadzić do jednej z poniższych diagnoz:

• kwasica oddechowa,
• kwasica metaboliczna,
• zasadowica oddechowa,
• zasadowica metaboliczna,
• zaburzenia mieszane.

Obniżenie pH, czyli kwasica

Kwasica oddechowa spowodowana jest przez dwutlenek węgla, który w nadmiarze gromadzi się w płucach (z powodu niewystarczającej wentylacji przez płuca).

Z kolei kwasica metaboliczna powstaje w wyniku nadmiernej podaży lub wytwarzania w organizmie kwasów, upośledzonej regeneracji wodorowęglanów przez nerki oraz zwiększonej ich utraty przez nerki lub przewód pokarmowy. Innymi słowy: do kwasicy metabolicznej dochodzi, gdy zmniejszenie stężenia wodorowęglanów powoduje obniżenie pH krwi. W przypadku kwasicy metabolicznej pH krwi spada do wartości poniżej 7,35. Zaburzona w ten sposób równowaga kwasowo-zasadowa powoduje wiele szkód w ustroju. Kwasica metaboliczna towarzyszy często innym chorobom – między innymi chorobom nerek i wątroby oraz cukrzycy. Jeśli kwasicy towarzyszy wzrost stężenia potasu we krwi, mogło dojść do uwalniania kwasów z uszkodzonych tkanek lub nadmiernego rozkładu białek przez organizm.

Zakwaszony organizm zmuszony jest trawić i wydalać więcej związków o odczynie kwasowym.

Podwyższenie pH, czyli zasadowica

Zasadowica oddechowa wywołana jest przez niewystarczającą ilość CO2. W przeciwieństwie do kwasicy oddechowej, w tym przypadku dwutlenek węgla występuje w niewielkich ilościach. Najczęściej jest to spowodowane nadmierną wentylacją w płucach.

Zasadowica metaboliczna wynika zazwyczaj z upośledzenia nerek i nadmiaru substancji zasadowych we krwi (wodorowęglany, mleczan sodu itp.). Jeśli towarzyszy jej spadek stężenia potasu, do zasadowicy mogło dojść na skutek stosowania leków moczopędnych i przeczyszczających.

W zasadowicy metabolicznej pH krwi ma wartość powyżej 7,45.

Jeśli podejrzewasz, że masz zachwianą równowagę kwasowo-zasadową w organizmie, niezwłocznie udaj się do lekarza. Specjalista dokona pomiaru pH i innych parametrów, a w razie konieczności wdroży leczenie. Zarówno kwasicę, jak i zasadowicę należy leczyć pod kontrolą specjalisty.

Jak zachować równowagę kwasowo-zasadową?

Równowaga kwasowo-zasadowa jest ważnym mechanizmem regulującym, a jej zaburzenia mogą prowadzić do poważnych dolegliwości. Jak powszechnie wiadomo – lepiej zapobiegać, niż leczyć. Jak dbać o organizm, aby utrzymać go w stanie homeostazy?

Zdrowa dieta a równowaga kwasowo-zasadowa

Równowaga kwasowo-zasadowa zależy między innymi od naszej codziennej diety. Żywienie człowieka ma niebagatelny wpływ na cały organizm. Prawidłowa dieta powinna być indywidualnie zbilansowana zarówno pod względem kaloryczności, jak i wszystkich niezbędnych składników odżywczych.

Do najważniejszych składników pokarmowych należą: białka, tłuszcze, węglowodany oraz witaminy i składniki mineralne. W utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej kluczową rolę odgrywają właściwe proporcje wymienionych wyżej składników odżywczych.

Podstawą każdej zdrowej diety są warzywa i owoce. W codziennym jadłospisie ważną rolę odgrywają również produkty zbożowe (źródło węglowodanów złożonych), nabiał i chude mięso (źródło białka) ryby i tłuszcze roślinne (źródło tłuszczu). Dietę warto uzupełnić o rośliny strączkowe i zdrowe przekąski (orzechy, pestki, nasiona).

W zdrowym odpowiednio zbilansowanym jadłospisie należy unikać żywności wysoko przetworzonej (dania typu fast food, dania instant). Spożywanie takich produktów w nadmiarze może powodować zakwaszenie organizmu.

Współczynnik PRAL

Każdy produkt spożywczy ma swoje pH. Wśród pierwiastków zakwaszających znajdują się między innymi jony: chlorkowy, fosforanowy, siarczanowy i kwasy nieulegające spalaniu (takie jak fitynowy czy benzoesowy). Z kolei do pierwiastków alkalizujących (zasadowych) zaliczamy głównie jony sodu, potasu, wapnia, żelaza i magnezu.

W układaniu zdrowej diety, pomagającej zachować równowagę kwasowo-zasadową, przydatny może okazać się współczynnik PRAL.

Współczynnik PRAL (z angielskiego – Potential Renal Acid Load) to wskaźnik, który mówi, w jakim stopniu dany produkt obciąża nerki kwasami.

Aby skutecznie odkwasić organizm, w codziennej diecie należy postawić na produkty o ujemnym wskaźniku PRAL (czyli o właściwościach zasadotwórczych), natomiast wykluczyć artykuły o wskaźniku wysokim (czyli o właściwościach kwasotwórczych).

Wśród produktów zasadotwórczych, które neutralizują nadmiar kwasów w organizmie, wymieniamy:

• zielone warzywa (takie jak szparagi, brokuł, cukinia, ogórek, szpinak),
• owoce cytrusowe (grejpfrut, cytryna) – mimo iż pozostawiają w ustach kwaśny smak, po zjedzeniu stają się zasadowe,
• inne owoce (głównie jabłka, brzoskwinie, gruszki, agrest, kiwi, ananas i mango),
• źródła zdrowych tłuszczów omega, czyli oleje roślinne (na przykład olej lniany, oliwa z oliwek), tłuste ryby morskie oraz orzechy, pestki i nasiona,
• napary ziołowe z pokrzywy, mięty pieprzowej, czystka i ostropestu plamistego.

Zdrowy tryb życia

Chcesz zadbać o organizm i zachować równowagę kwasowo-zasadową? Wprowadź zdrowe nawyki żywieniowe oraz zmiany w trybie życia. Żyjesz w pośpiechu, jesz nieregularnie, a wszystkim czynnościom towarzyszy ciągły stres? Nie masz czasu na odpoczynek, sen i aktywność fizyczną? Wkrótce Twój organizm może się zbuntować, a wtedy zacznie sygnalizować to nieprzyjemnymi objawami.

Pamiętaj, zdrowy tryb życia to:

• odpowiednio zbilansowana, zdrowa dieta,
• regularna aktywność fizyczna dopasowana do Twojego aktualnego stanu zdrowia i możliwości,
• umiejętność radzenia sobie ze stresem (w tym znalezienie czasu na relaks i regenerację),
• odpowiednie nawodnienie organizmu,
• higiena snu,
• regularne badania lekarskie i kontrola stanu swojego zdrowia.

Catering dietetyczny Maczfit dla dobrego zdrowia i samopoczucia

Nie masz czasu lub nie lubisz gotować? Chcesz schudnąć lub popracować nad budową masy mięśniowej? A może lekarz zalecił Ci wprowadzenie zdrowej diety w celu uzupełnienia niedoborów pokarmowych?

Zachęcamy do zapoznania się z ofertą cateringu dietetycznego Maczfit w Twojej okolicy. Wśród naszych propozycji znajdziesz kilkanaście różnych diet pudełkowych, które są odpowiedzią na potrzeby różnych grup klientów. Każda dieta dostępna jest w kilku wariantach kalorycznych, więc z łatwością dopasujesz catering do swojego dziennego zapotrzebowania energetycznego.

Polecamy również bezpłatne konsultacje z naszymi dietetyczkami. 

Marta Majek

Absolwentka kierunku Żywienie człowieka i ocena żywności w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Zaraz po obronie tytułu, zaczęła wykorzystywać swoją wiedzę w praktyce. W Maczfit odpowiada za diety Vege i Wegan. Prywatnie pasjonatka sportów outdoorowych letnich i zimowych oraz makijażu. Uwielbia próbować nowych rzeczy w życiu i na talerzu.