Dieta przy nadczynności tarczycy

Tarczyca to gruczoł wydzielania wewnętrznego zlokalizowany w przedniej części szyi. Głównym zadaniem tarczycy jest produkcja hormonów, które wpływają między innymi na metabolizm komórkowy, pracę serca, układ nerwowy i termogenezę. Od prawidłowej pracy tarczycy zależy więc kondycja całego organizmu. Jedną z często występujących chorób obejmujących gruczoł tarczycy jest nadczynność. Z tego artykułu dowiesz się, jakie są główne przyczyny i objawy schorzenia. Poznasz także ogólne zalecenia żywieniowe dla pacjentów zmagających się z nadczynnością tarczycy.

Hormony tarczycy

Zanim dowiemy się więcej o chorobach tarczycy, warto przyjrzeć się budowie i funkcjom gruczołu. Tarczyca znajduje się w okolicach tchawicy, poniżej krtani. Swoim kształtem przypomina motyla, gdyż zbudowana jest z dwóch płatów połączonych ze sobą cieśniną.

Tarczyca wytwarza hormony niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Należą do nich między innymi: trójjodotyronina (T3), tyroksyna (T4) i kalcytonina.

Hormony tarczycy mają wpływ na kontrolę temperatury ciała i utrzymanie tempa przemiany materii. Wpływają również na płodność, regulując pracę hormonów płciowych.

Różnice między niedoczynnością i nadczynnością tarczycy

Nadczynność tarczycy jest zaburzeniem, w którym gruczoł produkuje nadmierne ilości hormonów tarczycy: trójjodotyroniny i tyroksyny. Z kolei gdy poziom hormonów tarczycy jest zbyt niski, występuje niedoczynność tarczycy.

Zarówno nadczynność, jak i niedoczynność tarczycy można zdiagnozować, badając poziom TSH.

TSH to hormon tyreotropowy nazywany także tyreotropiną. Nazwa TSH pochodzi od angielskiego thyroid-stimulating hormone, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „hormon stymulujący tarczycę”.

Hormon TSH produkowany jest przez przysadkę mózgową. Odpowiada między innymi za zwiększenie masy tarczycy, zwiększenie przepływu krwi przez ten narząd oraz nasilenie produkcji hormonów tarczycy: tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3).

Regulacja wydzielania TSH odbywa się na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego z hormonami tarczycy.

Kiedy poziom hormonów tarczycy rośnie, świadczy to o nadczynności tarczycy. Wysoki poziom tyroksyny i trójjodotyroniny w organizmie skutkuje jednocześnie niskim poziomem TSH.

Nadczynność tarczycy – przyczyny

Do głównych przyczyn nadczynności tarczycy zaliczamy:

• Wole guzkowe toksyczne, czyli obecność jednego lub więcej guzków autonomicznych w miąższu tarczycy, które mają zdolność do wytwarzania hormonów T3 i T4;
• Chorobę Gravesa-Basedowa – jest to schorzenie o podłożu autoimmunologicznym, powstające na skutek produkowania przez organizm immunoglobulin klasy IgG. Immunoglobuliny te niejako „naśladują” działanie TSH, zwiększając wydzielanie w organizmie hormonów T3 i T4;
• Nadczynności tarczycy idiopatyczną, która wynika z przyjmowania nadmiernej ilości hormonów tarczycy. Tego typu nadczynność często rozwija się po operacjach wykonywanych w okolicach gruczołu tarczycowego.

Objawy nadczynności tarczycy

Wśród objawów nadczynności tarczycy znajdują się:

• utrata masy ciała (pomimo zwiększonego apetytu),
• zwiększony metabolizm,
• biegunki,
• zaburzenia snu,
• zmęczenie lub pobudzenie,
• problemy z koncentracją,
• drżenie rąk,
• niepokój,
• nietolerancja ciepła,
• nadmierna potliwość,
• wytrzeszcz oczu,
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet,
• łamliwe i wypadające włosy.

Choć z pozoru może się wydawać, że powyższe objawy nie są groźne, to jednak nieleczona nadczynność tarczycy może prowadzić do bardzo uciążliwych dolegliwości (na przykład zaburzeń rytmu serca). Dlatego nigdy nie można ignorować sygnałów, jakie daje organizm. Od czasu do czasu warto kontrolnie zbadać poziom TSH i hormonów tarczycowych.

Głównym elementem leczenia nadczynności tarczycy jest farmakologia, która ma za zadanie obniżyć poziom T3 i T4 w organizmie. W procesie leczenia istotną rolę odgrywa również odpowiednia dieta.

Dieta przy nadczynności tarczycy – zasady ogólne

Dieta przy nadczynności tarczycy powinna zostać zbilansowana indywidualnie. Przykładowy jadłospis chorego zależy między innymi od stopnia rozwoju nadczynności. Postępowanie dietetyczne powinno uwzględniać również płeć, wiek i ewentualne inne potrzeby pacjenta (choroby współistniejące, alergie i nietolerancje pokarmowe).

Poniżej przedstawimy ogólne zalecenia żywieniowe dla osób zmagających się z problemem nadczynności tarczycy.

Nadczynność często wiąże się ze spadkiem masy ciała i towarzyszącym mu zanikiem mięśni. Dlatego w diecie przy nadczynności tarczycy najczęściej stosuje się zwiększoną wartość energetyczną (średnio około 15-25% więcej w stosunku do zapotrzebowania osoby zdrowej o tych samych parametrach).

Odpowiednio zbilansowana dieta powinna uwzględniać produkty wysokoenergetyczne o wysokiej wartości odżywczej. W jadłospisie zaleca się nawet 6-7 posiłków o małej objętości wzbogaconych o produkty, takie jak suszone owoce, nasiona, orzechy, oleje roślinne czy awokado. W momencie wyrównania hormonalnego należy niezwłocznie wrócić do diety normokalorycznej ze względu na szybki wzrost masy ciała i ryzyko wystąpienia nadwagi.

W klasycznej diecie osób chorujących na nadczynność tarczycy nie może zabraknąć chudego mięsa, ryb, nabiału, jaj, pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz warzyw i owoców. Do jadłospisu należy włączyć także: nasiona roślin strączkowych, orzechy, pestki i oleje roślinne.

Stosując się do zasad zdrowej, odpowiedniej diety należy pamiętać także o technikach kulinarnych. Dieta wspierająca prawidłowe funkcjonowanie tarczycy powinna być lekkostrawna, trzeba unikać zatem grillowania, smażenia i pieczenia z dodatkiem dużych ilości tłuszczu. Najlepiej postawić na gotowanie (w wodzie lub na parze), duszenie i zapiekanie bez tłuszczu (przykład: pieczony łosoś w pergaminie).

Jeśli u pacjenta występują dokuczliwe objawy ze strony układu pokarmowego, należy ograniczyć ilość błonnika w diecie.

Do picia woda lub herbata owocowa. Z diety trzeba wykluczyć słodkie napoje gazowane, w tym napoje energetyzujące. Ze względu na występowanie zaburzeń snu zaleca się również unikanie kofeiny.

Dieta przy niedoczynności tarczycy – na jakie składniki odżywcze zwrócić szczególną uwagę?

• Białko – w przypadku osób chorujących na nadczynność tarczycy podaż tego składnika można zwiększyć do 20-25% dziennego zapotrzebowania na energię. Białko odgrywa szczególną rolę w procesie leczenia nadczynności tarczycy, gdyż wspomaga przyrost masy mięśniowej i korzystnie wpływa na pracę samego gruczołu.
• Węglowodany – stanowią główne źródło energii w każdej zdrowej diecie, a więc również w jadłospisie chorujących na nadczynność. Osoby zmagające się z biegunkami powinny kontrolować podaż błonnika pokarmowego. Jego nadmierne ilości drażnią układ pokarmowy. W przypadku biegunek produkty pełnoziarniste należy zastąpić produktami z białej mąki. Surowe warzywa i owoce lepiej zamienić na koktajle, musy i przeciery (świetnie sprawdzi się również pożywna zupa krem).
• Zdrowe tłuszcze, czyli kwasy tłuszczowe omega. Wykazują działanie przeciwzapalne, co jest istotne nie tylko ze względu na tarczycę, ale cały układ immunologiczny. Najwięcej zdrowych tłuszczów o działaniu immunostymulującym znajdziesz w olejach roślinnych, rybach, orzechach (zwłaszcza włoskich), nasionach lnu i pestkach dyni.
• Wapń – jeden z najważniejszych składników mineralnych, który warunkuje zdrowe kości i zęby. Przy objawowej nadczynności tarczycy wzrasta ryzyko osteopenii i osteoporozy. Dlatego w diecie chorych na nadczynność nie może zabraknąć mleka i jego przetworów oraz zielonych warzyw liściastych. Dania warto posypywać również pestkami dyni i sezamem – to kolejne dobre źródła wapnia. Prawidłową podaż tego pierwiastka powinna uwzględniać przede wszystkim każda dieta dla kobiet, gdyż to panie wraz z wiekiem są bardziej narażone na osteoporozę.
• Witamina D – warunkuje zwiększone wchłanianie wapnia. Poza tym jest niezbędna do prawidłowego działania układu odpornościowego. Źródłem witaminy D są ryby, sery i masło, ale w naszej szerokości geograficznej powinniśmy dostarczać ją także w formie suplementów diety (szczególnie w okresie jesienno-zimowym).
• Jod to pierwiastek, który bierze udział w produkcji hormonów tarczycy. Spożycie jodu u chorujących na nadczynność tarczycy powinno być takie, jak dawka osób zdrowych, czyli około 150 µg. Najlepsze produkty zawierające jod to te, pochodzące prosto z morza, czyli ryby i owoce morza. Pierwiastek znajdziemy także w składzie alg morskich, wodorostów i soli kuchennej.
• Antyoksydanty, czyli przeciwutleniacze, chroniące organizm przed działaniem szkodliwych wolnych rodników. Wolne rodniki uszkadzają zdrowe komórki w ciele, co zaburza pracę całego układu immunologicznego. Naturalnymi antyoksydantami są: witamina C, witamina A i E, a także flawonoidy. Dieta bogata w antyoksydanty to jadłospis pełen warzyw i owoców. Witaminę C najlepiej wprowadzić do menu wraz z natką pietruszki, papryką i cytrusami, witaminę A znajdziemy w marchewce, jarmużu i szpinaku, a witaminę E w orzechach i olejach. Źródłem flawonoidów są głównie owoce, ale także oliwa z oliwek, soja i herbata.
• Selen – ważny składnik mineralny i jednocześnie kolejny naturalny przeciwutleniacz. Selen zapewnia prawidłową syntezę i metabolizm hormonów tarczycy. Najwięcej tego pierwiastka znajdziemy w orzechach, grzybach i żółtku jaja.

Nadczynność tarczycy – co jeść, a czego lepiej unikać?

Co można jest przy nadczynności tarczycy?

• warzywa i owoce,
• pełnoziarniste produkty zbożowe lub produkty zbożowe z mąki oczyszczonej (w zależności od tego, czy pacjent musi stosować się do zaleceń diety lekkostrawnej),
• mleko i produkty mleczne (jogurt naturalny itp.),
• jaja,
• chude mięsa,
• ryby (maksymalnie 2-3 razy w tygodniu ze względu na zawartość jodu),
• suche nasiona roślin strączkowych (jeśli są dobrze tolerowane),
• orzechy, pestki (pestki dyni, nasiona lnu, nasiona słonecznika itp.),
• oleje roślinne (oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany itp.),
• woda mineralna,
• herbaty owocowe (np. owoce dzikiej róży bogate w przeciwutleniacze).

Czego unikać przy nadczynności tarczycy? Ogólna lista produktów przeciwwskazanych:

• dania typu fast food,
• gotowe dania ze sklepu,
• żywność wysoko przetworzona,
• słone i słodkie przekąski,
• produkty wysokobłonnikowe (w przypadku stosowania diety lekkostrawnej),
• produkty bogate w jod (szczególnie źródła jodu w postaci soli kuchennej i suplementów diety).

W diecie przy nadczynności tarczycy należy unikać także napojów zawierających duże ilości cukru i kofeiny.

Zwiększanie kaloryczności diety powinno odbywać się za pomocą produktów wysokoenergetycznych o wysokiej wartości odżywczej, które dostarczą organizmowi nie tylko energię, ale również niezbędne witaminy i składniki mineralne.

Przykłady?

Zamiast niezdrowego fast-foodu, postaw na sałatkę z makaronem, kurczakiem i awokado (możesz dodać pestki dyni i łyżkę oliwy z oliwek do smaku). Zamiast paczki chipsów, wybierz zdrową przekąskę, taką jak garść suszonych owoców.

Oferta Maczfit

Wiesz już, że prawidłowe żywienie pełni ważną funkcję w niefarmakologicznym leczeniu nadczynności tarczycy. Odpowiednio zbilansowany jadłospis jest istotny szczególnie ze względu na zwiększony metabolizm i utratę masy ciała przed wyrównaniem hormonalnym.

Właściwe ułożenie diety przy nadczynności może okazać się nie lada wyzwaniem. Dlatego nie wahaj się poprosić o pomoc doświadczonego dietetyka. Z konsultacji dietetycznych możesz skorzystać również w Maczfit.

W naszej ofercie znajdziesz także dietę pudełkową idealnie dopasowaną do potrzeb pacjentów w chorobie Hashimoto, związanej z niedoczynnością tarczycy. 

Agata Sobczak

Absolwentka żywienia człowieka i oceny żywności na SGGW w Warszawie. Szczególnie interesuje się dietoterapią przy zaburzeniach metabolicznych (insulinooporność i cukrzyca) i hormonalnych (choroby tarczycy). Chętnie poszerza swoją wiedzę na szkoleniach, kursach i warsztatach. W Maczfit odpowiada za posiłki #less carbs z diety z wyborem dań oraz diety Diabetic i Hypo Hashimoto. Zamiłowanie do dietetyki odkryła studiując na kierunku gastronomia i hotelarstwo. W wolnych chwilach uwielbia gotować. W kuchni często eksperymentuje zmieniając popularne potrawy w ich zdrowsze wersje.