Dieta trzustkowa – zasady i produkty dozwolone

Trzustka jest narządem, który ma ogromny wpływ na prawidłowe trawienie pokarmów. Problemy trzustkowe są oznaką, że należy dokonać zmian w jadłospisie. Tak zwana dieta trzustkowa ma za zadanie przywrócić równowagę w organizmie i dostarczyć mu wszystkich cennych składników odżywczych. Sprawdź, jakimi zasadami kierować się przy stosowaniu diety trzustkowej i które produkty wprowadzić do codziennego menu.

Choroby trzustki

Trzustka pełni w organizmie wiele ważnych funkcji. Przede wszystkim produkuje enzymy, które wydzielane do układu pokarmowego biorą udział w trawieniu białek, węglowodanów i tłuszczów. Poza produkcją enzymów trawiennych trzustka wytwarza także hormony, takie jak insulina i glukagon. Choroby trzustki są coraz bardziej powszechne i wynikają najczęściej ze złej diety i niezdrowego trybu życia. Wśród nich wyróżniamy między innymi: ostre zapalenie trzustki (OZT) i przewlekłe zapalenie trzustki (PZT).

Przyczyny ostrego zapalenia trzustki

Przyczyną ostrego zapalenia trzustki jest aktywacja enzymów trawiennych jeszcze w trzustce, a więc zanim zostaną wydzielone do przewodu pokarmowego. Powoduje to samotrawienie narządu. Przy ostrym zapaleniu trzustki główne objawy to silne bóle brzucha oraz nudności, wymioty i wzdęcia. W niektórych sytuacjach może dojść do niedrożności jelit, zaburzeń oddychania, krążenia i niewydolności nerek. W przypadku ostrego zapalenia trzustki niezbędne jest leczenie szpitalne. Oprócz opieki lekarskiej w powrocie do zdrowia pomaga odpowiednia dieta. Przy ostrym zapaleniu trzustki żywienie podzielone jest na trzy etapy. Długość poszczególnych etapów zależy od stanu zdrowia pacjenta i stopnia choroby. Na początku żywienie odbywa się drogą dożylną lub dojelitową. Dopiero w kolejnym etapie choroby, gdy stan pacjenta ulega polepszeniu, przechodzi się na żywienie drogą doustną.

Przyczyny przewlekłego zapalenia trzustki

Przy przewlekłym zapaleniu trzustki dochodzi do postępujących zmian w trzustce. Narząd ulega uszkodzeniu, zaburzone są procesy wchłaniania i trawienia. Na wystąpienie przewlekłych chorób trzustki wpływ ma wiele czynników, między innymi nadużywanie alkoholu, czynniki genetyczne czy nawracające schorzenia, związane z ostrym zapaleniem trzustki. Przy przewlekłym zapaleniu trzustki główne objawy to: bóle jamy brzusznej, wzdęcia i biegunki. Postępująca choroba prowadzi do niedożywienia i zwiększa ryzyko wystąpienia u pacjentów cukrzycy. Przy przewlekłych chorobach trzustki dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia narządu. W tym przypadku właściwą dietę trzustkową i leczenie należy stosować do końca życia.

Co jeść przy ostrym zapaleniu trzustki?

Żywienie przy OZT, na wszystkich jego etapach, powinno odbywać się pod kontrolą lekarza. Dieta musi być lekkostrawna, a posiłki podawane regularnie. Ograniczeniu podlegają pewne grupy produktów, przede wszystkim dania z dodatkiem tłuszczu, pełne błonnika pokarmowego i produkty powodujące wzdęcia.

Dieta trzustkowa OZT – produkty zalecane:

• pieczywo jasne, czerstwe (bez ziaren),
• drobne kasze (kasza manna), ryż i makaron,
• chude mleko, chudy twaróg, jogurt naturalny,
• chude ryby, wędliny i mięso (drób),
• miód, dżem,
• niewielka ilość tłuszczu w diecie: oliwa z oliwek, masło, olej sojowy i słonecznikowy,
• obrane ze skórki warzywa (na przykład ziemniaki puree) i owoce (aby zmniejszyć poziom zawartości błonnika).

Czego nie wolno jeść na diecie trzustkowej OZT?

• produktów, w których występują duże ilości błonnika pokarmowego: chleb razowy, grube kasze, pełnoziarnisty ryż i makaron,
• produkty o wysokiej zawartości tłuszczu: tłuste mleko i przetwory mleczne, tłuste mięso i ryby, smalec, margaryny twarde, kremy, ciasto francuskie,
• ciężkostrawne warzywa i owoce: kapusta, cebula, papryka, rzodkiewka, śliwki, gruszki.

W początkowych etapach diety trzustkowej u pacjentów z OZT zawartość tłuszczu w diecie wynosi około 40 g dziennie. Gdy pacjent poczuje się lepiej, można zwiększyć ilość tłuszczu do 50 g. W ostatnim etapie choroby powoli wraca się do pełnowartościowej diety, zwiększając udział tłuszczu do 60-80 g dziennie.

Co jeść przy przewlekłym zapaleniu trzustki?

Chorzy na PZT są na diecie trzustkowej przez całe życie. Sposób żywienia polega przede wszystkim na ograniczeniu tłuszczu (do około 50 g na dobę). W niektórych przypadkach można podnieść poziom tłuszczu do 80 g. Należy pamiętać, aby uważnie obserwować swój organizm i ewentualne objawy, a każdą znaczącą zmianę sposobu żywienia konsultować z lekarzem. Dieta trzustkowa przy PZT, podobnie jak przy OZT, powinna być lekkostrawna. Lista produktów dozwolonych i zakazanych wygląda dość podobnie. W przypadku PZT uzupełniliśmy ją o kilka dodatkowych artykułów spożywczych.

Dieta trzustkowa PZT – produkty dozwolone:

• pieczywo jasne i czerstwe, biszkopty, suchary,
• drobne kasze (manna, kuskus), ryż biały, drobne makarony,
• chude mleko i chudy nabiał,
• produkty o niskiej zawartości tłuszczu,
• chude mięso i chude ryby (dorsz, sandacz, szczupak, dorada, flądra, morszczuk),
• lekkostrawne warzywa i owoce: buraki, ziemniaki, pomidory bez skóry i pestek, marchew, pietruszka, seler, dynia, brzoskwinie, banany, jabłka, morele, cytrusy, jagody, winogrona bez skórki i pestek,
• lekkie desery bez dodatku tłuszczu: musy i przeciery owocowe, kisiele, galaretki, biszkopty, budynie (na chudym mleku odtłuszczonym),
• miód, marmolada, dżem bez pestek,
• napoje: kawa zbożowa z chudym mlekiem, słaba herbata, soki owocowo-warzywne, kompoty, woda mineralna.

Czego nie wolno jeść na diecie trzustkowej PZT?

• pieczywo razowe, żytnie, chrupkie, pieczywo cukiernicze pełne tłuszczu (ciasta, drożdżówki),
• grube kasze (gryczana, jaglana, owsiana), pełnoziarnisty makaron, brązowy ryż,
• tłuste mleko, kefir, maślanka, śmietana, jaja, serki topione,
• smalec, słonina, boczek, twarde margaryny,
• tłuste mięso i ryby (wieprzowina, dziczyzna, baranina, flaki, podroby, śledzie, sardynki, łosoś, karp, węgorz), wędliny pieczone i wędzone,
• warzywa i owoce powodujące wzdęcia: cebula, czosnek, papryka, kapusta, kalafior, szczypiorek, rzodkiewki, nasiona roślin strączkowych, gruszki, śliwki, czereśnie, rabarbar,
• z diety należy wykluczyć także tłuste ciasta, torty, czekoladę, desery z kawą i alkoholem, lody, chałwę i słodycze zawierające orzechy i kakao,
• potraw nie należy przyprawiać pieprzem, curry i ostrą papryką, trzeba także ograniczyć musztardę i ziele angielskie,
• dieta trzustkowa wyklucza alkohol, napoje gazowane (w tym wodę gazowaną), mocną kawę i herbatę, płynną czekoladę i kakao.

Jakich zasad przestrzegać na diecie trzustkowej?

Dieta trzustkowa jest jednym z najważniejszych czynników, które pomagają w leczeniu chorób trzustki. Dieta ma za zadanie odciążyć chory narząd, uspokoić jego funkcje oraz złagodzić objawy. W przypadku przewlekłego zapalenia trzustki celem diety jest ustąpienie bólu, ograniczenie niedoborów pokarmowych i powstrzymanie spadku masy ciała. Poza listą produktów zakazanych i dozwolonych ważne są również poniższe zasady.

• Należy spożywać 4-5 posiłków dziennie w równych odstępach czasowych. W zależności od objętości dań, dozwolone jest spożywanie 5-6 posiłków w ciągu doby.
• Posiłki powinny być niewielkie i lekkostrawne.
• Preferowane techniki kulinarne to: gotowanie w wodzie i na parze, duszenie bez tłuszczu, pieczenie w folii lub pergaminie.
• Lekkostrawne gatunki warzyw i owoców najlepiej jeść bez skórki w formie przetartej. Dobrą opcją są również warzywa gotowane.
• Dozwolone przyprawy: sok z cytryny, majeranek, bazylia, tymianek, cynamon, wanilia.
• Należy zrezygnować z alkoholu i używek.
• Warto zadbać o to, aby spożywane artykuły były najwyższej jakości.
• Dietę należy dopasować do swoich indywidualnych predyspozycji. Jeśli lubisz ziemniaki gotowane, nie musisz za każdym razem robić z nich puree.
• Czasami dietę trzustkową uzupełnia się dodatkową suplementacją. Lekarz wprowadza suplementację z wykorzystaniem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K) oraz w niektórych przypadkach – witaminami z grupy B.
• Do suplementów, które wspierają pracę trzustki, należą również zioła (dziurawiec, mniszek). Niektóre zioła mogą wchodzić w interakcje z lekami, dlatego przed ich spożyciem należy skonsultować się z lekarzem.

Dieta trzustkowa – przepisy 

Poniżej prezentujemy przykładowy jadłospis dzienny na diecie trzustkowej. Przepisy na zdrowe dania z produktów dozwolonych bez problemu znajdziesz w Internecie. W przypadku chorób układu pokarmowego zawsze warto skonsultować menu z lekarzem lub dietetykiem. Specjalista nie tylko podpowie, co możesz jeść, ale również doradzi, jak połączyć artykuły spożywcze w smaczny i pożywny jadłospis. Z konsultacji dietetycznej możesz skorzystać także w Maczfit.

Przykładowy jadłospis dzienny – dieta trzustkowa

Śniadanie: jaglanka na niskotłuszczowym mleku z owocami. Składniki: kasza jaglana sucha (4 łyżki), niskotłuszczowe mleko spożywcze (niecała szklanka), jeden banan, garść jagód. Przygotowanie: ugotuj kaszę na mleku, przełóż do miseczki. Dodaj banana i jagody i wymieszaj całość. Do tego kawa zbożowa z niskotłuszczowym mlekiem lub słaba herbata.

II śniadanie: kanapki z jasnego pieczywa z chudym twarogiem i warzywami. Składniki: dwie kromki jasnego pieczywa, dwa plastry chudego twarogu, pomidory bez skórki, marchew.

Obiad: Zupa krem z warzyw i ryba pieczona w pergaminie, gotowane ziemniaki, surówka z marchewki. Składniki drugiego dania: świeży filet z dorsza, olej rzepakowy, sok z cytryny, sól do smaku, cztery ziemniaki, dwie marchewki. Z ziemniaków można zrobić puree.

Podwieczorek: jogurt naturalny niskotłuszczowy ze słupkami warzyw (marchewka, pietruszka, seler) lub surówka warzywno-owocowa. Podwieczorek to przekąska, która daje uczucie sytości między obiadem a kolacją. Możesz zjeść owoc lub lekkostrawny deser. 

Kolacja: gotowany biały ryż z jabłkiem i cynamonem oraz owocowy koktajl białkowy. Składniki dania: ryż biały, jedno duże jabłko, jedna łyżeczka cynamonu. Przygotowanie dania: ryż ugotować, jabłko pokroić i dodać do ryżu. Całość wymieszać i przyprawić cynamonem. Składniki koktajlu: maliny (niecała szklanka), chudy twaróg (50g), jogurt naturalny (pół szklanki). Całość zblendować i przelać do szklanki. 

Małgorzata Brzezińska

Absolwentka dietetyki na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Doświadczenie zdobywała w warszawskich żłobkach, przedszkolach i szkołach, a także prowadząc warsztaty edukacyjne dla dzieci, młodzieży i dorosłych. W Maczfit odpowiada za prace działu Dietetyki i spójność wszystkich diet z oferty. Prywatnie miłośniczka śródziemnomorskich smaków.