Dieta w chorobie nowotworowej

W czasie leczenia onkologicznego prawidłowa dieta nabiera szczególnego znaczenia. Odżywiony organizm ma więcej sił do walki z wyniszczającą chorobą, jaką jest nowotwór. Z tego artykułu dowiesz się, jakie są ogólne zalecenia żywieniowe dla pacjentów onkologicznych. Podpowiemy także, których produktów spożywczych unikać w trakcie leczenia.

Powstawanie i leczenie nowotworów

Nowotworem nazywamy nieprawidłową tkankę powstałą z jednej uszkodzonej komórki organizmu, której udało się wymknąć spod kontroli mechanizmów regulujących jej funkcje i rozwój. Komórki nowotworowe charakteryzuje nadmierny i niekontrolowany wzrost, a także zdolność tworzenia przerzutów w innych miejscach w organizmie.

Choroba nowotworowa może dotyczyć wszystkich komórek, tkanek i narządów w organizmie (między innymi komórek krwi, kości, tkanki tłuszczowej, mięśniowej, nerwowej, żołądka, jajników, płuc, wątroby itp). Od momentu powstania pierwszej zmutowanej komórki do wystąpienia objawów klinicznych może minąć sporo czasu (często nawet kilka lub kilkanaście lat). Należy pamiętać, że nie wszystkie choroby nowotworowe dają wyraźne objawy. Dlatego tak ważna jest regularna kontrola swojego stanu zdrowia.

Przyczyną choroby nowotworowej są najczęściej czynniki genetyczne. Ryzyko wystąpienia nowotworu zwiększają również niezdrowy styl życia, używki (alkohol, papierosy), promieniowanie czy zanieczyszczenia.

Chorobami nowotworowymi zajmuje się dział medycyny zwany onkologią. Leczenie choroby zależy od rodzaju, lokalizacji i stopnia zaawansowania nowotworu. Czasami stosuje się leczenie chirurgiczne (operacja usunięcia guza), niekiedy radioterapię (naświetlanie miejsca objętego chorobą) i chemioterapię (podawanie leków, które niszczą komórki nowotworowe, hamują ich rozwój i oddziałują na układ odpornościowy organizmu). W chorobie nowotworowej bardzo często wprowadza się kombinację powyższych metod.

Proces leczenia w chorobach nowotworowych może być długotrwały i bardzo obciążający dla organizmu. Pacjenci onkologiczni bardzo często chudną, niekiedy pojawiają się u nich nieprzyjemne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.

Odpowiednio zbilansowana dieta w chorobie nowotworowej w pierwszej kolejności odżywia organizm, dodaje mu energii i dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych.

Znaczenie diety w chorobie nowotworowej

Zdrowa dieta w chorobie nowotworowej:

• dzięki odpowiedniej podaży węglowodanów pokrywa zwiększone zapotrzebowanie organizmu na energię,
• utrzymuje pożądany stan odżywienia w trakcie leczenia onkologicznego,
• dzięki większej podaży białka zwiększa możliwości regeneracji organizmu i odbudowy zniszczonych tkanek,
• ułatwia radzenie sobie z dolegliwościami występującymi w trakcie leczenia,
• odciąża chory narząd – co jest szczególnie istotne, gdy nowotwór znajduje się w obrębie przewodu pokarmowego,
• poprawia odporność organizmu i ogranicza ryzyko wystąpienia infekcji,
• dostarcza organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych, w tym witamin i składników mineralnych,
• poprawia samopoczucie,
• pomaga odzyskać siły po zakończeniu radioterapii, chemioterapii,
• przyspiesza powrót chorego do normalnego funkcjonowania i umiarkowanej aktywności fizycznej.

Poniżej znajdziesz ogólne zalecenia żywieniowe dla pacjentów w trakcie choroby nowotworowej. W tym miejscu warto podkreślić, że każda dieta, a więc również dieta pacjenta onkologicznego, powinna zostać indywidualnie zbilansowana. Jadłospis chorego musi uwzględniać stopień zaawansowania nowotworu i sposób leczenia. Dieta zależy także od umiejscowienia nowotworu i ewentualnych niedoborów pokarmowych pacjenta. Pod uwagę należy wziąć także choroby współistniejące, nietolerancje, alergie pokarmowe i preferencje żywieniowe chorego.

W przypadku problemów z ułożeniem wartościowego jadłospisu warto zwrócić się o pomoc do lekarza. Pacjentom onkologicznym pomagają również dietetycy, którzy podczas konsultacji przedstawiają ogólne standardy leczenia żywieniowego w przypadku chorób nowotworowych.

Ogólne zalecenia żywieniowe dla pacjentów onkologicznych

Dieta w chorobie nowotworowej uwzględnia od czterech do pięciu posiłków dziennie jedzonych w równych odstępach czasowych (przerwy nie powinny być dłuższe niż trzy godziny). Posiłki powinny mieć małe porcje – tak, aby nie najadać się „na zapas”.

Choroba nowotworowa zwiększa zapotrzebowanie na niektóre składniki odżywcze i kalorie (zapotrzebowanie energetyczne może być nawet o 20% wyższe w porównaniu z osobą zdrową o tych samych parametrach). Dlatego dokładny jadłospis diety w chorobie nowotworowej warto skonsultować z dietetykiem.

Smaczna dieta to jadłospis urozmaicony. Warto zadbać o różnorodność i komponować codzienne menu z różnych grup artykułów spożywczych: warzyw i owoców, nasion roślin strączkowych, pełnoziarnistych produktów zbożowych, nabiału, mięsa, ryb i produktów zawierających zdrowe tłuszcze roślinne (oleje roślinne, orzechy, pestki). W przypadku niechęci do spożywania danego produktu, można go zmielić i w takiej formie dodać do zupy, sosu czy sałatki.

Zalecenia dietetyczne przy chorobie nowotworowej uwzględniają również sposoby przyrządzania potraw. Dania najlepiej gotować w wodzie i na parze, można również dusić bez obsmażania, piec w folii, naczyniu żaroodpornym lub rękawie.

Jeśli jakieś produkty lub potrawy powodują dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (bóle brzucha, biegunki, wzdęcia), należy wykluczyć je ze swojej diety.

Jeśli z jakiegoś powodu chory nie może normalnie jeść, dietę warto uzupełnić o preparaty odżywcze. Stosowanie preparatów należy skonsultować z lekarzem.

Wskazówki żywieniowe dla pacjentów onkologicznych uwzględniają również odpowiednią podaż płynów. Zgodnie z zaleceniami z norm żywienia osoby dorosłe powinny wypijać średnio 2000 ml płynów (kobiety) i 2500 ml płynów (mężczyźni). Najlepiej nawadniać się wodą mineralną, dozwolone są także słabe napary herbat i kompoty owocowe.

Posiłki w diecie powinny być smaczne, zdrowe, różnorodne i estetycznie podane. Pacjenci onkologiczni często nie mają apetytu, a – jak wspomniano wyżej – właściwa dieta jest kluczowym elementem regeneracji ich organizmu.

Choroba nowotworowa a dieta – jak ułożyć jadłospis?

Według rekomendacji Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego (dawniej: Instytut Żywności i Żywienia) każda klasyczna, zdrowa dieta powinna uwzględniać następujące produkty spożywcze:

• warzywa i owoce,
• produkty zbożowe, szczególnie pełnoziarniste,
• mleko i produkty mleczne,
• chude mięso,
• ryby,
• nasiona roślin strączkowych,
• oleje (tłuszcze) roślinne.

Warzywa i owoce

Owoce i warzywa są źródłem węglowodanów, błonnika, a także witamin i składników mineralnych. Ich spożycie powinno wynosić co najmniej 400-600 g dziennie. Największą wartość odżywczą mają surowe warzywa i owoce, jednak przewód pokarmowy niektórych pacjentów może nie radzić sobie z ich trawieniem. W takich sytuacjach warzywa należy gotować w wodzie i na parze lub poddawać innej obróbce termicznej (pieczenie, duszenie).

Choroba nowotworowa zwiększa potrzeby organizmu na antyoksydanty (przeciwutleniacze) – związki, które chronią komórki przed działaniem szkodliwych wolnych rodników. Szczególnie ważne są naturalne antyoksydanty, czyli składniki odżywcze, takie jak witamina C, witamina E, beta-karoten (witamina A), polifenole, fitosterole, a także cynk, selen, miedź, magnez i mangan.

W warzywach i owocach znajdziemy nie tylko naturalne przeciwutleniacze, ale również pozostałe witaminy, w tym witaminy z grupy B. Dla organizmu szczególnie ważny jest kwas foliowy (witamina B9). Jego niedobory w diecie mogą zwiększać ryzyko wystąpienia raka jelita grubego.

Jeśli jakieś warzywa lub owoce powodują nieprzyjemne dolegliwości, należy czasowo wykluczyć je z diety. Niektórzy pacjenci onkologiczni eliminują z jadłospisu warzywa kapustne i cebulowe, gdyż powodują u nich ból brzucha, biegunki i wzdęcia.

Pełnoziarniste produkty zbożowe

Produkty zawierające zboża są głównym źródłem węglowodanów (cukrów), czyli podstawowej energii dla organizmu.

Podaż węglowodanów w diecie pacjentów chorych na raka powinna wynosić od 35 do 50% energii z diety. Najlepiej sięgać po węglowodany złożone z pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz warzyw. Nie więcej niż 10% energii powinno pochodzić z cukrów prostych, które znajdują się w cukrze i owocach.

Do grupy pełnoziarnistych produktów zbożowych zaliczamy między innymi: pieczywo razowe, makaron pełnoziarnisty, brązowy ryż, gruboziarniste kasze i płatki owsiane. Produkty z pełnego ziarna są dobrym źródłem błonnika pokarmowego, który daje uczucie sytości i reguluje pracę przewodu pokarmowego. Niektórzy pacjenci onkologiczni muszą stosować dietę lekkostrawną, czyli jadłospis o obniżonej zawartości błonnika. Zalecenie diety lekkostrawnej dotyczy przede wszystkim osób zmagających się z nowotworami przewodu pokarmowego. W tych przypadkach produkty zbożowe z pełnego ziarna należy zastąpić produktami z ziarna oczyszczonego (pszenne pieczywo, jasny makaron, biały ryż).

Produkty mleczne

Mleko i przetwory mleczne (jogurty, sery, kefiry, maślanki) to dobre źródło wapnia i białka. Choroba nowotworowa zwiększa zapotrzebowanie organizmu na białko – układ immunologiczny pracuje ciężej niż zwykle, komórki są uszkodzone i wymagają regeneracji. Pacjenci onkologiczni powinni spożywać średnio 1,3 g białka na kilogram masy ciała w ciągu doby. Podaż procentowa białka u pacjenta z rozpoznaną chorobą nowotworową wynosi od 15 do 20% energii z diety.

Proporcja białka zwierzęcego do białka roślinnego powinna wynosić 1:1. W mleku i produktach mlecznych znajdziesz pełnowartościowe białko zwierzęce, podobnie zresztą jak w jajach, mięsie i rybach.

Mięso i ryby

Dobrym źródłem białka jest chude, białe mięso (drobiowe, indycze). Mięso należy poddać odpowiedniej obróbce termicznej. Zamiast smażenia, peklowania, wędzenia i grillowania, najlepiej gotować, dusić i zapiekać (bez dodatku tłuszczu).

W diecie nie może zabraknąć także źródeł tłuszczu. Podaż tego składnika odżywczego w diecie chorych na nowotwory wynosi od 25 do 30% energii z diety. Z jadłospisu należy wyeliminować tłuste mięsa i nabiał. Zamiast tego lepiej postawić na ryby. W tłustych rybach morskich znajduje się cenny kwas omega-3, który wzmacnia odporność, redukuje stan zapalny, poprawia pracę mózgu i całego układu nerwowego, a także ogranicza rozwój wyniszczania nowotworowego.

Oleje roślinne

Każda dieta na odporność uwzględnia produkty z kwasami tłuszczowymi omega. Źródłem kwasów omega są nie tylko ryby, ale także inne produkty wysokoenergetyczne, takie jak oleje roślinne, orzechy włoskie, pestki dyni, nasiona słonecznika czy awokado. Produkty te nie tylko zawierają cenne składniki pokarmowe, ale również poprawiają smak potraw. Poza tym dodanie łyżki oleju rzepakowego do sałatki zwiększa wchłanianie z niej witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K).

Nasiona roślin strączkowych

Strączki to dobre źródło białka roślinnego i innych cennych składników odżywczych. Jeśli organizm pacjenta toleruje rośliny strączkowe bez problemu, warto włączyć je do diety. W jadłospisie mogą znaleźć się również produkty ze strączków, takie jak tofu czy mleko sojowe.

Dieta w chorobie nowotworowej – czego unikać?

W diecie pacjentów chorych na raka należy ograniczyć spożycie cukrów prostych. Nadmiar glukozy może hamować leczenie, a także nasilać skutki uboczne terapii onkologicznej. Należy zrezygnować z fast-foodów, żywności wysoko przetworzonej i gotowych potraw (sklepowe dania typu instant). Przeciwwskazane są także produkty i potrawy wędzone, mocno spieczone, grillowane w sposób tradycyjny (w dymie), peklowane i marynowane. W diecie należy unikać dużych ilości soli.

Niektóre leki stosowane w chemioterapii wchodzą w interakcje ze związkami zawartymi w grejpfrucie i soku grejpfrutowym. Aby nie zaburzyć działania leku, przed i po podaniu dawki należy zrezygnować z owocu. Ta sama zasada dotyczy naparów ziołowych. Wszystkie wątpliwości na temat wyborów żywieniowych w trakcie terapii należy konsultować z lekarzem lub dietetykiem.

Dieta w chorobie nowotworowej – ogólna lista produktów przeciwwskazanych:

• fast-food,
• żywność wysoko przetworzona,
• dania gotowe,
• słodkie i słone przekąski,
• tłuste mięso i nabiał,
• produkty i potrawy wędzone, marynowane, peklowane, grillowane, konserwowe,
• produkty i potrawy smażone,
• produkty z dużą zawartością soli,
• słodzone napoje,
• używki.

Codzienna zdrowa dieta nie tylko wspomaga leczenie, ale również jest ważnym elementem profilaktyki wielu chorób, w tym nowotworów. 

Anna Pykosz

Absolwentka kierunku dietetyka w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Świeżo po skończeniu studiów, przekłada wiedzę teoretyczną na jej praktyczne zastosowanie. W Maczfit odpowiada za diety SLIM&FIT, OFFICE BOX i MAMI. Wielbicielka kuchni orientalnej.