Jak czytać etykiety produktów spożywczych?

Półki sklepowe uginają się od różnych artykułów spożywczych. Producenci żywności, aby się wyróżnić, często stawiają na kolorowe opakowania i marketingowe hasła, które mają nas zachęcić do zakupu. Najważniejszym elementem każdego produktu jest jednak etykieta – miejsce, gdzie znajduje się wykaz składników, termin przydatności do spożycia i wiele innych cennych informacji o produkcie. Z tego tekstu dowiesz się, jak czytać etykiety produktów spożywczych i na które kwestie zwrócić szczególną uwagę, jeśli chcesz na co dzień komponować dietę zgodną z zasadami zdrowego odżywiania.

Jakie informacje znajdują się na etykietach produktów spożywczych?

Zastanawiasz się, jak czytać etykiety? Poniżej znajdziesz wykaz wszystkich informacji, które znajdują się na standardowej etykiecie produktu. Dzięki temu łatwiej będzie Ci poznać skład produktu podczas zakupów.

Czytanie etykiet produktów żywnościowych wymaga pewnej wprawy. Początkowo może zająć Ci to dłuższą chwilę, jednak z czasem nauczysz się szybko rozpoznawać cenne składniki i poznasz wszystkie sztuczki producentów żywności.

Rzeczywista nazwa produktu

Rzeczywista nazwa artykułu spożywczego określa, czym tak naprawdę jest dany produkt. Nie chodzi tu o nazwę marketingową, która często jest skrócona i podana w obcym języku. Każdy producent zobowiązany jest do podania rzeczywistej nazwy w języku polskim w widocznym miejscu opakowania. Różnice między nazwą marketingową a rzeczywistą najlepiej zilustrować na przykładzie. Nazwa marketingowa bombonierki z pralinkami to „Premium Chocolate Truffles”. Nazwa rzeczywista: „mieszanka pralin z białej czekolady 31%, czekolady gorzkiej 20% i czekolady mlecznej 16% bez alkoholu”.

Termin przydatności do spożycia

Każdej żywności obowiązkowo towarzyszy określenie daty minimalnej trwałości lub daty przydatności do spożycia. Czym różnią się te dwa pojęcia?

Termin przydatności do spożycia stosuje się w przypadku produktów, które ulegają szybkiemu psuciu. Do takich produktów spożywczych należą między innymi mięso, ryby i nabiał. Na opakowaniu znajduje się informacja „należy spożyć do…”.

Data minimalnej trwałości

Z kolei określenie „najlepiej spożyć do…” stosowane jest do opisywania artykułów spożywczych o długim terminie przydatności, które przechowywane w prawidłowy sposób nie psują się i nie powodują negatywnych skutków dla zdrowia. Do takich produktów należą głównie artykuły sypkie, takie jak kawa, ryż, makaron, kasza czy suszone przyprawy.

Zwracanie uwagi na daty trwałości i przydatności ogranicza duży problem, jakim jest marnowanie żywności.

Masa netto produktu

Na każdym opakowaniu znajduje się również informacja o masie netto produktu. Jeśli dany produkt sprzedawany jest w zalewie czy solance, na etykiecie musi pojawić się również informacja o masie produktu po odsączeniu.

Warunki przechowywania

Często na danym produkcie znajdują się również informacje o warunkach przechowywania. Jeśli warunki te są inne, niż standardowe, producent jest zobowiązany poinformować o nich konsumenta. Informacje typu „przechowywać w suchym i ciemnym miejscu” mają pomóc konsumentowi w zachowaniu przydatności artykułu spożywczego bez utraty cennych wartości odżywczych.

Instrukcja użycia

Produkty spożywcze, w przypadku których istnieje ryzyko nieprawidłowego zastosowania, muszą mieć na etykiecie instrukcję użycia. Dobrym przykładem są różnego rodzaju artykuły spożywcze w proszku (budyń, kisiel, galaretka), które należy rozpuścić w wodzie, a także produkty sypkie przeznaczone do gotowania (informacja na opakowaniu makaronu na temat rekomendowanego czasu gotowania).

Skład surowcowy

Najwięcej informacji o produkcie znajdziemy w wykazie składników. Producent jest zobowiązany do podania na opakowaniu składu surowcowego w kolejności od tego składnika, którego użyto najwięcej. Dzięki temu łatwiej ograniczać żywność, która w składzie produktu na pierwszym lub drugim miejscu ma spore ilości cukru.

Podanie ilości danego składnika w procentach jest obowiązkowe w trzech przypadkach. Pierwszy: gdy nazwa produktu bezpośrednio odnosi się do jakiegoś składnika, np. „mieszanka pralin z białej czekolady” z naszego wcześniejszego przykładu (biała czekolada 31%). Drugi: gdy na opakowaniu graficznie lub słownie przedstawiono dane składniki produktu. Trzeci: gdy produkt zwyczajowo kojarzony jest z danym składnikiem. Producenci tabliczek czekolady muszą podawać procentowy skład miazgi kakaowej. Gdyby nie ten przepis, niektórzy producenci żywności mogliby wykorzystywać lukę prawną i produkować tanią czekoladę bez głównego składnika, jakim jest kakao.

Przepisy dotyczące informacji na etykiecie produktu spożywczego reguluje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, a także zmiany w/w rozporządzenia.

Wartość odżywcza

Etykiety produktów warto czytać również ze względu na wartość odżywczą. Wiele osób zwraca uwagę na wielkość produktu i zawartości kalorii (wartość energetyczna, czyli kaloryczność produktu), nie wszyscy jednak śledzą jego wartość odżywczą. Producenci mają obowiązek umieszczać na opakowaniach informacje o zawartości tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, węglowodanów (w tym cukrów), białka oraz soli, które podaje się zgodnie z prawem w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml produktu.

Wartość odżywczą produktów należy umieścić w widocznym miejscu na opakowaniu. Dane muszą być czytelne i zrozumiałe. Żadne z oznaczeń nie może wprowadzać konsumenta w błąd.

Obok wartości odżywczej umieszcza się również procentowy wskaźnik RWS, czyli referencyjną wartość spożycia dla przeciętnej osoby dorosłej. Wskaźnik RWS pokazuje, w ilu procentach porcja produktu pokrywa dzienne zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze.

W prawie zostały szczegółowo uregulowane kwestie związane z tzw. „oświadczeniami” producenta. „Oświadczenie” to nieobowiązkowy komunikat w formie pisemnej, graficznej i każdej innej, który stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że żywność ma szczególne właściwości. Oświadczenia dzielimy na żywieniowe i zdrowotne.

Oświadczenie żywieniowe sugeruje lub stwierdza, że żywność ma szczególne właściwości ze względu na wartość energetyczną lub odżywczą. Dobrymi przykładami są jogurty o nazwie „light” o obniżonej zawartości kalorii lub soki, które na opakowaniu mają grafikę z przekreślonym syropem glukozowo-fruktozowym.

Oświadczenie zdrowotne sugeruje lub stwierdza, że istnieje związek między daną żywnością lub jednym z jej składników a zdrowiem. Przykładem jest margaryna ze sterolami roślinnymi, które obniżają cholesterol.

Dodatki do żywności

Czytając skład produktów, warto zwracać uwagę na występujące w nich dodatki do żywności oznaczone najczęściej symbolem „E”. Na liście składników mogą znaleźć się różne substancje dodatkowe: konserwanty, emulgatory, sztuczne barwniki, wzmacniacze smaku i zapachu. Dodatkom do żywności obowiązkowo towarzyszy określenie ich funkcji technologicznej, jaką pełnią w wyrobie gotowym („przeciwutleniacz”, „regulator kwasowości”, „barwnik”). Skąd wiedzieć, czy dany składnik może nam zaszkodzić?

Nie wszystkie dodatki do żywności są złe. Do bezpiecznych i powszechnie występujących w żywności dodatków zaliczamy między innymi:

• E100 – kurkumina – naturalny barwnik i silny przeciwutleniacz,
• E270 – kwas mlekowy – naturalnie wytwarzany przez bakterie fermentacji mlekowej,
• E300 – kwas askorbinowy, czyli witamina C – silny przeciwutleniacz,
• E101 – ryboflawina, czyli witamina B2 – barwnik.

Niektóre substancje dodatkowe budzą jednak pewne wątpliwości, szczególnie wśród rodziców. W diecie dzieci należy unikać głównie barwników:

• E110 – żółcień pomarańczowa,
• E104 – żółcień chinolinowa,
• E129 – czerwień allura,
• E102 – tartrazyna.

Wśród dodatków do żywności znajdą się również te, których najlepiej unikać podczas wyboru produktów spożywczych:

• E120 – koszenila,
• E211 – benzoesan sodu,
• E220 – dwutlenek siarki,
• E338 – kwas fosforowy,
• E407 – karagen,
• E414 – guma arabska.

Stosowanie dodatków do żywności jest regulowane prawnie. Ich ilość oraz rodzaj zostały określone na podstawie badań naukowych, potwierdzających brak szkodliwości.

Szczegółowy wykaz dodatków do żywności wraz z dozwolonymi ilościami ich stosowania znajduje się w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności.

Jak kupować świadomie? Wybieraj produkty o prostym i krótkim składzie. Unikaj także artykułów spożywczych, które mają w składzie częściowo utwardzony tłuszcz roślinny, mięso oddzielone mechanicznie (MOM) czy syrop glukozowo-fruktozowy.

Zawartość wody

Jeśli w danym produkcie występuje woda, informację o jej zawartości znajdziemy obok wartości odżywczej i listy składników. Warto zwracać na to uwagę szczególnie wtedy, gdy kupujemy żywność w zalewie, syropie, sosie czy marynacie. Zawartość wody podawana jest w przeliczeniu na 100 g produktu.

Alergeny

Czytanie etykiet jest niezwykle istotne z uwagi na występujące u niektórych osób alergie i nietolerancje pokarmowe. Wykaz składników musi uwzględniać wszystkie alergeny, które znajdują się lub mogą znajdować się w produkcie.

Wszystkie alergeny zawarte w składzie produktu powinny być wypisane wyróżniającą się czcionką, np. pogrubioną, podkreśloną lub w innym kolorze. W przypadku produktów, które nie mają w składzie alergenów, ale są produkowane lub przepakowywane na tej samej linii produkcyjnej z innymi produktami, które je zawierają, producent musi zastosować oznaczenie: „produkt może zawierać śladowe ilości…”.

Pochodzenie produktu

Zgodnie z obowiązującymi przepisami kraj pochodzenia musi być podany na opakowaniu (lub w widocznym miejscu obok produktu w przypadku produktów sprzedawanych bez opakowania) mięsa, ryb, jaj, owoców, warzyw, miodu, oliwy z oliwek, wina i produktów ekologicznych.

W tym miejscu warto zauważyć, że nie każdy artykuł spożywczy reklamowany jako „produkt ekologiczny” należy do produktów zdrowych. Produkty ekologiczne muszą zawierać co najmniej 95% składników pochodzenia ekologicznego, czyli surowców wytworzonych ze spełnieniem specjalnych, rygorystycznych zasad (na przykład bez użycia sztucznych nawozów czy antybiotyków).

Na opakowaniach produktów spożywczych można znaleźć również specjalne oznaczenia i graficzne znaki, takie jak unijny znak rolnictwa ekologicznego czy krajowy certyfikat „Jakość Tradycja”.

Producenci żywności często chwalą się także chronionymi oznaczeniami geograficznymi. Chroniona nazwa pochodzenia oznacza, że dany produkt został w całości wytworzony na konkretnym obszarze (bryndza podhalańska). Z kolei chronione oznaczenie geograficzne jest mniej restrykcyjne – wystarczy, że jeden etap produkcji odbywa się na danym obszarze (rogal świętomarciński).

Dane producenta

Na każdej etykiecie powinna znaleźć się również informacja o tym, jaka firma wyprodukowała lub zapakowała produkt. Oprócz tego na opakowaniach umieszczony jest adres zakładu produkcyjnego.

Jak czytać etykiety i kupować świadomie?

Podczas zakupów zwracaj szczególną uwagę na zawartość w produkcie:

• cukrów prostych,
• soli,
• nasyconych kwasów tłuszczowych,
• substancji dodatkowych.

Dlaczego to takie ważne?

Spożywanie w nadmiarze cukru prostego, soli i nasyconych kwasów tłuszczowych przyczynia się nie tylko do nadwagi, ale także zwiększa ryzyko chorób dietozależnych (głównie otyłości i chorób układu krążenia).

Uważaj na różne chwyty marketingowe. Mimo że na etykiecie widnieje napis „bez dodatku cukru”, sprawdź skład produktu. Szukaj produktów wzbogaconych o cenne produkty lub substancje, ale nie daj się nabrać. Czasami prozdrowotny dodatek odwraca uwagę od budzącego wątpliwości składu pełnego sztucznych dodatków do żywności.

Jedz zdrowo z Maczfit!

Chcesz każdego dnia odżywiać się smacznie i zdrowo? Zachęcamy do zapoznania się z ofertą cateringu dietetycznego Maczfit.

Odpowiednio zbilansowana dieta to jadłospis właściwie ułożony pod względem zapotrzebowania kalorycznego oraz niezbędnych składników odżywczych. W składzie naszych diet pudełkowych znajdziesz całą gamę produktów wartościowych i świeżych. Produkty te są źródłem cennych składników pokarmowych: białek, tłuszczów, węglowodanów, a także witamin i składników mineralnych. Szczegółowy rozkład składników odżywczych znajdziesz w opisie każdej diety.

Smaczna dieta w Maczfit czeka w kilku rodzajach i różnych wariantach kalorycznych. Dzięki temu z łatwością dopasujesz menu do swoich upodobań i potrzeb.

Kupuj świadomie i odżywiaj się zdrowo, pamiętając, że dieta jest ważnym elementem zdrowego trybu życia i profilaktyki wielu schorzeń.

Zdrowa dieta pudełkowa czeka w ofercie Maczfit! 

Marta Majek

Absolwentka kierunku Żywienie człowieka i ocena żywności w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Zaraz po obronie tytułu, zaczęła wykorzystywać swoją wiedzę w praktyce. W Maczfit odpowiada za diety Vege i Wegan. Prywatnie pasjonatka sportów outdoorowych letnich i zimowych oraz makijażu. Uwielbia próbować nowych rzeczy w życiu i na talerzu.