Niedobór potasu – przyczyny i objawy

Potas to jeden z najważniejszych składników mineralnych, warunkujący między innymi prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Zarówno niedostateczna podaż potasu, jak i jego nadmiar w codziennej diecie mogą skutkować nieprzyjemnymi dolegliwościami. Z tego artykułu dowiesz się, czym jest hipokaliemia oraz jakie są jej przyczyny i objawy. Poznasz także najlepsze źródła potasu w zdrowym, właściwie zbilansowanym jadłospisie. Zapraszamy do lektury!

Potas – krótka charakterystyka

Potas to pierwiastek o symbolu K. Wraz z magnezem, wapniem i sodem jest jednym z głównych elektrolitów w organizmie człowieka.

Elektrolity to składniki mineralne, które znajdują się w płynach tkankowych (wewnątrz i zewnątrzkomórkowych). Elektrolity biorą udział w wielu procesach biologicznych i odgrywają istotną rolę w utrzymaniu ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych oraz zachowaniu równowagi kwasowo-zasadowej. Zadaniem elektrolitów jest utrzymanie stałego potencjału elektrycznego błon komórkowych. Stężenie elektrolitów w organizmie wyrażane jest w jednostce mmol/l, czyli milimol na litr. W wyniku utraty elektrolitów dochodzi do zaburzenia aktywnego systemu błonowego i zachwiania równowagi płynów ustrojowych.

Najważniejsze role potasu w organizmie

Potas jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Wśród jego najważniejszych funkcji wymieniamy:

• korzystny wpływ na gospodarkę wodną,
• przewodzenie impulsów nerwowych,
• regulację ciśnienia osmotycznego komórek,
• regulację gospodarki kwasowo-zasadowej,
• aktywację wielu enzymów ustrojowych,
• udział w metabolizmie białek i węglowodanów,
• obniżanie ciśnienia tętniczego krwi,
• korzystny wpływ na układ nerwowy,
• wpływ na prawidłowe funkcjonowanie mięśni, w tym mięśnia sercowego.

Dzienne zapotrzebowanie na potas

Norma potasu w organizmie dla dorosłych kobiet i mężczyzn wynosi 3500 mg na dobę. Kobiety karmiące piersią powinny zwiększyć ilość potasu w diecie do 4000 mg na dobę.

Zwiększone zapotrzebowanie na potas występuje:

• podczas laktacji,
• podczas przebywania w wysokich temperaturach,
• w trakcie wzmożonej aktywności fizycznej,
• przez zażywanie leków o działaniu moczopędnym,
• przy diecie obfitującej w sól,
• przy nadmiernym spożyciu kawy i alkoholu.

Prawidłowe stężenie potasu w surowicy krwi zależy od płci oraz wieku i wynosi od 3,5 do 5,5 mmol/l.

Kiedy występuje niedobór potasu?

Niedobór potasu to inaczej hipokaliemia. O hipokaliemii mówimy, gdy dochodzi do obniżenia poziomu potasu w surowicy krwi do wartości poniżej 3,5 mmol/l. Niedobory pokarmowe powodują wiele nieprzyjemnych dolegliwości. Niedobór potasu skutkuje między innymi zaburzeniami pracy układu mięśniowego i nerwowego oraz upośledzeniem pracy nerek. Znaczne obniżenie potasu we krwi może być bardzo niebezpieczne i wymagać hospitalizacji.

Poziom potasu we krwi a stopień zaawansowania hipokaliemii:

• stężenie potasu poniżej 3,5 mmol/l – hipokaliemia,
• stężenie potasu 3,1–3,5 mmol/l – łagodna hipokaliemia,
• stężenie potasu 2,5–3,0 mmol/l – umiarkowana hipokaliemia,
• stężenie potasu poniżej 2,5 mmol/l – ciężka hipokaliemia.

W różnych laboratoriach wymienione wyżej wartości poziomu potasu mogą się nieznacznie różnić.

Utrata potasu – przyczyny

Niedobór potasu spowodowany jest najczęściej znaczną utratą pierwiastka z organizmu. Potas wydalany jest głównie z moczem, kałem i w niewielkich ilościach z potem.

Przyczyny niedoboru potasu związane z nadmiernym wydalaniem pierwiastka z moczem:

• stosowanie leków moczopędnych (czyli tak zwanych diuretyków) – popularne leki moczopędne to między innymi indapamid, hydrochlorotiazyd, furosemid lub chlortalidon;
• niektóre choroby nerek – kwasica cewkowa, śródmiąższowe zapalenie nerek, toczniowa choroba nerek, zwężenie tętnicy nerkowej, stan po ostrej niewydolności nerek,
• wrodzone zaburzenia czynności nerek – zespół Barterra lub zespół Gitelmana,
• zaburzenia hormonalne – nadczynność nadnerczy, nadczynność tarczycy, gruczolak nadnerczy.

Przyczyny niedoboru potasu w organizmie związane z występowaniem choroby lub infekcji przewodu pokarmowego:

• biegunki,
• wymioty,
• przetoki jelitowe,
• gruczolaki jelita grubego.

Niedobory potasu – inne przyczyny utraty potasu:

• obfite pocenie się,
• rozległe oparzenia,
• zaburzenia odżywiania (jadłowstręt psychiczny),
• alkoholizm.

Utrata potasu a leki:

Istnieje grupa leków stosowana w terapii ciężkich zakażeń grzybiczych i niektórych nowotworach, która ze względu na swoje działanie na nerki niekorzystnie wpływa na poziom stężenia potasu w organizmie. Do obniżenia poziomu potasu w surowicy krwi przyczyniają się także antybiotyki powszechnie stosowane w wielu chorobach układu oddechowego (zapalenie płuc, astma).

Objawy niedoboru potasu

Rodzaj i natężenie objawów niedoboru potasu zależy od stopnia hipokaliemii. Poniżej znajdziesz główne objawy hipokaliemii – od łagodnej formy, aż po zaawansowaną.

Główne objawy niedoboru potasu:

• ogólne osłabienie organizmu,
• osłabienie mięśni,
• zaburzenia odruchów, skurcze,
• puchnące ręce i nogi,
• wyższe ciśnienie tętnicze krwi,
• problemy z oddychaniem,
• problemy z prawidłowym działaniem układu pokarmowego, zaparcia,
• zatrzymanie oddawania moczu,
• upośledzenie funkcji nerek,
• zaburzenia neurologiczne,
• zaburzenia rytmu serca (częstoskurcz, kołatanie serca),
• rozpad tkanki mięśniowej.

Problemy kardiologiczne to jeden z najpoważniejszych objawów niedoboru potasu. Szczególnie niebezpieczne jest migotanie komór. Szybka i nieskoordynowana praca komór upośledza wyrzut krwi z serca do aorty, a tym samym zaburza prawidłowe rozprowadzenie jej po organizmie.

Niski poziom potasu we krwi zwiększa ryzyko takich chorób jak:

• nadciśnienie tętnicze,
• choroba niedokrwienna serca,
• zawał,
• udar mózgu,
• cukrzyca typu 2,
• kamica nerkowa.

Diagnostyka przy niedoborze potasu

Jeśli zauważasz u siebie objawy niedoboru potasu, jak najszybciej udaj się na wizytę do lekarza. Najważniejszym elementem diagnostyki jest oznaczenie stężenia jonów potasu w surowicy krwi. Równolegle lekarz powinien przeprowadzić dokładny wywiad, mający na celu odpowiedź na pytanie, co jest ewentualną przyczyną hipokaliemii. Specjalista pyta najczęściej o przyjmowane leki i inne schorzenia wpływające na nadmierne wydalanie potasu z organizmu.

Leczenie hipokaliemii

Proces leczenia niedoboru potasu zależy głównie od stopnia zaawansowania hipokaliemii. Na początek, jeśli to możliwe, należy wyeliminować przyczynę, powodującą utratę potasu. Następnym krokiem jest wyrównanie poziomu pierwiastka w organizmie. Niedobór potasu w łagodnej formie hipokaliemii leczy się głównie dietą, zwiększając w jadłospisie produkty bogate w ten pierwiastek. Niekiedy lekarz może zalecić stosowanie suplementów potasu (w formie tabletek lub płynu). W wyrównaniu poziomu stężenia potasu pomagają również leki blokujące wydalanie tego pierwiastka przez nerki. Wszystkie leki i suplementy regulujące poziom potasu należy stosować pod ścisłą kontrolą lekarza. Ciężką hipokaliemię leczy się podczas hospitalizacji, podając pierwiastek dożylnie i na bieżąco kontrolując jego stężenie we krwi. Kontrola przyjmowanych dożylnie leków jest konieczna, gdyż ich przedawkowanie może prowadzić do hiperkaliemii, czyli nadmiaru potasu w organizmie.

Nadmiar potasu – przyczyny, objawy

Zarówno niedobór, jak i nadmiar potasu może być bardzo niebezpieczny dla organizmu. U osób prowadzących zdrowy tryb życia zjawisko hiperkaliemii (bo tak nazywamy nadmiar potasu) występuje rzadko. Odpowiedni poziom potasu warunkuje prawidłowa praca nerek.

Zdarza się jednak, że na skutek przyjmowania dużych dawek suplementów z potasem lub występowania niektórych chorób nerek (niewydolność nerek) dochodzi do podwyższenia poziomu potasu powyżej normy.

Główne objawy nadmiaru potasu to:

• złe samopoczucie, ogólne osłabienie organizmu, apatia,
• zwolnienie czynności serca,
• porażenie mięśni,
• często dochodzi również do zaburzeń czucia (mrowienie rąk, nóg i ust).

W przypadku wystąpienia objawów należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

Zdrowa dieta ważnym elementem profilaktyki, czyli jak zapobiegać niedoborom pokarmowym?

Jak mówi stare przysłowie: „lepiej zapobiegać, niż leczyć”. Zarówno hipokaliemia, jak i hiperkaliemia to zaburzenia elektrolitowe związane z niedostateczną podażą lub nadpodażą potasu. Każda zdrowa dieta powinna być indywidualnie zbilansowana pod względem wszystkich niezbędnych składników odżywczych, w tym składników mineralnych. Składniki pokarmowe należy dostarczać organizmowi w odpowiednich proporcjach, dostosowując dietę między innymi do wieku, płci, trybu życia i ogólnego stanu fizjologicznego organizmu.

Potas to jeden z najważniejszych elektrolitów i pierwiastków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania wszystkich układów i narządów. W uzupełnianiu niedoboru potasu oraz zapobieganiu hipokaliemii pomoże wprowadzenie do jadłospisu zdrowych produktów bogatych w ten pierwiastek. Należą do nich:

• banany,
• pomidory,
• ziemniaki,
• kakao,
• suszone owoce,
• pestki dyni,
• orzechy arachidowe, włoskie,
• soja,
• pełnoziarniste produkty zbożowe (np. kasza jęczmienna, gryczana, otręby i płatki),
• groch,
• soczewica.

Niedobór potasu – podsumowanie

• Niedobór potasu nazywamy inaczej hipokaliemią.
• Główne przyczyny hipokaliemii to: przyjmowanie moczopędnych leków, choroby nerek, zaburzenia endokrynologiczne i infekcje przewodu pokarmowego.
• Do głównych objawów hipokaliemii należą: osłabienie i skurcze mięśni, problemy z oddychaniem i zaburzenia rytmu serca.
• Niedobór potasu najczęściej leczy się dietą oraz farmakologią.
• Do produktów spożywczych bogatych w potas należą niektóre warzywa i owoce (głównie banany, pomidory i ziemniaki), orzechy, pestki, nasiona oraz kakao.
• Nadmiar potasu to hiperkaliemia. U osób prowadzących zdrowy tryb życia hiperkaliemia występuje rzadko. 

Zdrowy i smaczny catering dietetyczny

Niedobór potasu, podobnie jak niedobór magnezu i innych ważnych pierwiastków, powoduje nieprzyjemne dolegliwości. Aby zapobiegać niedoborom pokarmowym, warto na co dzień dbać o zdrową, właściwie zbilansowaną dietę.

Doskonałym rozwiązaniem dla osób, które nie lubią lub nie mają czasu gotować, jest dieta pudełkowa z dostawą. Catering dietetyczny Maczfit to kilkanaście różnych diet pudełkowych w kilku wariantach kalorycznych. Jeśli masz wątpliwości, jaką dietę wybrać, polecamy konsultacje z naszymi dietetyczkami.

Agata Sobczak

Absolwentka żywienia człowieka i oceny żywności na SGGW w Warszawie. Szczególnie interesuje się dietoterapią przy zaburzeniach metabolicznych (insulinooporność i cukrzyca) i hormonalnych (choroby tarczycy). Chętnie poszerza swoją wiedzę na szkoleniach, kursach i warsztatach. W Maczfit odpowiada za posiłki #less carbs z diety z wyborem dań oraz diety Diabetic i Hypo Hashimoto. Zamiłowanie do dietetyki odkryła studiując na kierunku gastronomia i hotelarstwo. W wolnych chwilach uwielbia gotować. W kuchni często eksperymentuje zmieniając popularne potrawy w ich zdrowsze wersje.