Niedoczynność tarczycy – przyczyny, objawy, dieta

Tarczyca to gruczoł dokrewny, znajdujący się w szyi człowieka, który odpowiada za wytwarzanie niektórych hormonów. Hormony tarczycy wpływają między innymi na metabolizm komórkowy, pracę serca, układ nerwowy i termogenezę. Niedoczynność tarczycy to schorzenie, które może mieć wiele różnych przyczyn i powodować nieprzyjemne objawy. Z tego artykułu dowiesz się, jakie są główne przyczyny i objawy niedoczynności tarczycy. Poznasz także główne założenia diety przy niedoczynności tarczycy.

Niedoczynność tarczycy – co to za schorzenie?

Tarczyca produkuje hormony, takie jak tyroksyna (T4) i trijodotyronina (T3). Produkcja hormonów tarczycy T4 i T3 kontrolowana jest przez przysadkę mózgową. Hormon przysadki mózgowej (TSH) ma bezpośredni wpływ na poziom hormonów tarczycowych.

Niedoczynność tarczycy to schorzenie, w którym gruczoł produkuje niewystarczającą ilość hormonów tarczycowych w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Na ten stan w organizmie reaguje przysadka mózgowa, która wytwarza duże ilości TSH.

Regulacja wydzielania TSH odbywa się na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego z hormonami tarczycy. Kiedy poziom hormonów tarczycy maleje, najczęściej świadczy to o niedoczynności tarczycy. Niski poziom hormonów tyroksyny i trijodotyroniny generuje wzmożoną produkcję hormonu TSH. Choroba Hashimoto to szczególny rodzaj niedoczynności tarczycy nazywany przewlekłym autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy. W przebiegu choroby Hashimoto komórki tarczycy rozpoznawane są przez organizm jako obce/nieprawidłowe i niszczone, co prowadzi do obniżenia wydzielania hormonów tarczycowych i tym samym rozwoju niedoczynności.

Z kolei gdy poziom hormonów tarczycy rośnie, obniża się TSH. Mówimy wtedy o nadczynności tarczycy.

Przyczyny niedoczynności tarczycy

W rozpoznaniu niedoczynności może wyjść:

• pierwotna niedoczynność tarczycy,
• wtórna niedoczynność tarczycy,
• wrodzona niedoczynność tarczycy,
• przejściowa niedoczynność tarczycy.,
• subkliniczna niedoczynność tarczycy.

W pierwotnej niedoczynności tarczycy u podłoża choroby leżą nieprawidłowości dotyczące samego gruczołu. Na pierwotną niedoczynność tarczycy wpływ mają zatem uszkodzenia i zaburzenia funkcji tarczycy.

Osoby, u których zdiagnozowano wtórną niedoczynność tarczycy, mają prawidłowo działający gruczoł, a niedobór hormonów tarczycy wynika z innych, zewnętrznych zaburzeń. Zaburzenia te mogą wynikać z upośledzenia pracy przysadki mózgowej spowodowane przez urazy głowy, choroby zakaźne, guzy mózgu i przyjmowanie niektórych leków hamujących pracę przysadki mózgowej.

Szczególnym rodzajem choroby tarczycy jest nadczynność wrodzona, która występuje na najwcześniejszych etapach życia człowieka. Niedobór hormonów tarczycy w trakcie życia płodowego i we wczesnym dzieciństwie jest bardzo niebezpieczny – prowadzi między innymi do zaburzeń pracy układu nerwowego.

O przejściowej niedoczynności tarczycy mówimy, gdy dochodzi do czasowego upośledzenia funkcji tarczycy. Przyczyną tego stanu jest najczęściej podostre zapalenie tarczycy.

Subkliniczna niedoczynność tarczycy to utajona forma choroby o łagodnym przebiegu, która z czasem może rozwinąć się do formy pełnoobjawowej.

Niedoczynność tarczycy – główne przyczyny:

Niedoczynność tarczycy może mieć różne przyczyny, takie jak:

• stan po operacyjnym usunięciu tarczycy (usunięcie tarczycy na skutek raka tarczycy czy wystąpienia woli guzkowych),
• niedobór jodu,
• polekowa niedoczynność tarczycy,
• napromieniowanie okolic szyi (leczenie jodem radioaktywnym),
• choroba Hashimoto.

Zarówno przyczyny choroby, jak i jej rodzaje mogą być różne, dlatego tak ważne jest szybkie rozpoznanie niedoczynności tarczycy i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Objawy niedoczynności tarczycy

Do głównych objawów choroby zaliczamy:

• obniżenie nastroju,
• nietolerancja zimna,
• osłabienie siły mięśniowej,
• choroby serca,
• niskie ciśnienie tętnicze,
• przyrost masy ciała,
• choroby zapalne,
• zaburzenia pamięci,
• stany depresyjne,
• łamliwe włosy,
• częste zaparcia,
• zaburzenia miesiączkowania,
• zaburzenia psychiczne,
• zaburzenia dojrzewania płciowego.

Ważna informacja dla kobiet planujących ciążę: niedoczynność tarczycy w ciąży może być bardzo niebezpieczna zarówno dla mamy, jak i maluszka. Znacznie podwyższone TSH zwiększa ryzyko wystąpienia niedokrwistości i nadciśnienia. W skrajnych przypadkach może to prowadzić do odklejenia się łożyska, przedwczesnego porodu lub krwotoku w okresie połogu. Dlatego kobiety w ciąży powinny poddać się badaniu poziomu hormonów tarczycy, a jego wyniki skonsultować z lekarzem. Przeprowadzenie odpowiednich badań na wczesnym etapie ciąży pomoże wykryć ewentualne nieprawidłowości i szybko wdrożyć leczenie niedoczynności tarczycy.

Niedoczynność tarczycy o podłożu autoimmunologicznym u kobiet po ciąży to inaczej poporodowe zapalenie tarczycy.

Diagnostyka i leczenie w przebiegu niedoczynności tarczycy

Pacjenci z niedoborem hormonów tarczycy najczęściej skarżą się na osłabienie, nietolerancję zimna, brak sił w mięśniach i łamliwość włosów. Już te, z pozoru niewinne objawy, powinny być pierwszym sygnałem, że możecie mieć do czynienia z chorobą tarczycy.

Każda choroba tarczycy wymaga leczenia. Ciężka, nieleczona niedoczynność tarczycy może stanowić stan zagrożenia życia, wymagający leczenia na oddziale intensywnej terapii. Z kolei leczona niedoczynność tarczycy znacznie podniesie komfort i jakość życia.

Jak wygląda diagnoza niedoczynności tarczycy, w tym choroby Hashimoto? Najważniejszą częścią diagnozy przy chorobach tarczycy są badania krwi, pozwalające na kontrolę poziomu hormonów T3 i T4. Niekiedy lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy i USG tarczycy.

Leczenie niedoczynności uwzględnia najczęściej dwa elementy: farmakologię (przyjmowanie hormonów tarczycowych) oraz odpowiednią dietę. Zdrowa dieta jest niezbędna do właściwej pracy całego organizmu, a więc również prawidłowego funkcjonowania tarczycy.

Dieta w niedoczynności tarczycy – podstawowe założenia

Dieta przy niedoczynności tarczycy powinna spełniać wszystkie założenia zdrowego odżywiania. Zalecenia prawidłowego odżywiania pomogą utrzymać odpowiednią masę ciała przy problemach z metabolizmem. Jeśli problemy tym gruczołem spowodowały u Was wzrost masy ciała, powinniście schudnąć do właściwego Wam BMI. Zaplanujcie wtedy dietę z deficytem kalorycznym, jednak odpowiednio zbilansowaną.

W przypadku problemów zdrowotnych takich jak niedoczynność tarczycy należy dołożyć wszelkich starań, aby dieta była bezpieczna. Dlatego też przy ewentualnym odchudzaniu skonsultujcie się z dietetykiem bądź lekarzem.

Zaburzenia procesów metabolicznych przy niedoczynności tarczycy wymuszają regularne odżywianie się. Wasz organizm lepiej będzie sobie radził z przemianą materii, jeśli będziecie dostarczać energię regularnie i w mniejszych dawkach. Dlatego pierwszą korektą, jaką warto wprowadzić w swoim sposobie odżywiania, jest zamienienie 2-3 obfitych posiłków na 4-5 mniejszych porcji posiłków w regularnych, około trzygodzinnych odstępach czasu.

Błonnik przeciwko zaparciom w niedoczynności tarczycy

Oprócz problemów z przemianą materii i nadwagą choroby tarczycy mogą również powodować zaparcia. Składnik odżywczy, który pomoże w złagodzeniu zaparć, to błonnik pokarmowy. Nierozpuszczalny błonnik pokarmowy już na etapie przeżuwania pokarmu ma wpływ na jego trawienie, zmuszając do dłuższego i dokładniejszego przeżuwania. Dzięki temu wydzielana jest większa ilość śliny, co ułatwia przesuwanie pokarmu. Dłuższe przeżuwanie oznacza też szybsze wysyłanie sygnału o sytości do mózgu. Sprawia to, że łatwiej Wam trzymać się wyznaczonych porcji jedzenia i nie macie potrzeby podjadania po posiłku. Błonnik działa również bardzo skutecznie w jelitach – związuje wodę i drażni mechanicznie ściany jelit, czym stymuluje perystaltykę i ułatwia wypróżnianie. Spożywając produkty błonnikowe, należy pamiętać o piciu wody w odpowiednich ilościach.

Co jeść przy niedoczynności tarczycy, aby dostarczyć organizmowi odpowiedniej ilości błonnika? Warzywa, owoce i pełnoziarniste produkty zbożowe.

Warzywa i owoce

Najlepiej jeść 5 porcji warzyw i owoców dziennie, z czego 3 porcje powinny stanowić warzywa, a 2 – owoce. Zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia warzywa powinny być obecne w każdym posiłku. Są doskonałym źródłem witamin i składników mineralnych. Dodatkowo są niskokaloryczne i mają niski indeks glikemiczny, więc nie podnoszą gwałtownie poziomu cukru we krwi. Warzywa najlepiej jeść na surowo lub ewentualnie gotowane na parze.

Owoce również są bogatym źródłem składników potrzebnych organizmowi. Zawierają jednak także cukry proste, dlatego zaleca się ograniczenie ich spożycia względem warzyw.

Niedoczynność tarczycy – na te warzywa trzeba uważać

Przy niedoczynności tarczycy trzeba uważać na warzywa kapustne, takie jak kapusta, kalafior, jarmuż, kalarepa, rzepa, brokuł, brukiew. Gatunki te mogą ograniczyć wchłanianie jodu i działać szkodliwie na produkcję hormonów tarczycy i sam narząd. Orzechy ziemne, gorczyca, soja i jej przetwory (tofu) zawierają z kolei substancje wolotwórcze, tak zwane goitrogeny. Oznacza to, że ich spożycie może powodować powstawanie tak zwanych „woli”, czyli zgrubień na szyi, świadczących o powiększeniu tarczycy.

Produkty zbożowe

Pełnoziarniste produkty zbożowe takie jak kasze, ryż brązowy, płatki owsiane, razowe pieczywa i makarony są świetnymi źródłami błonnika pokarmowego. Oprócz błonnika to także jedno z podstawowych źródeł węglowodanów. U wielu osób z niedoczynnością tarczycy występuje insulinooporność. Warto więc zadbać o dietę zawierającą węglowodany złożone o niskim indeksie glikemicznym, czyli właśnie takie, które znajdują się w pełnoziarnistych produktach zbożowych. Czemu akurat takie produkty są tymi pożądanymi w diecie? Ponieważ ograniczają gwałtowny wyrzut glukozy, a następnie insuliny do krwi. 

Źródła białka, czyli mięso, nabiał i nie tylko

Zarówno osobom zdrowym, jak i cierpiącym na niedoczynność tarczycy zaleca się wybieranie jako głównego źródła białka chudych rodzajów mięsa. Dieta w niedoczynności tarczycy powinna jedynie okazjonalnie zawierać wieprzowinę i chudą wołowinę. Mięso to bogaty dostawca pełnowartościowych białek, w tym niezwykle ważnych aminokwasów egzogennych.

Bardzo dobre źródło wszystkich potrzebnych aminokwasów to dobrze Wam znane kurze jajko. Nie bez powodu białko z niego zostało uznane za wzór zawartości aminokwasów, podobnie jak mleko matki dla niemowląt.

Co jeszcze dostarczy Wam białka? Oczywiście nabiał. Oprócz bycia źródłem cennego białka zapewnia on również podaż wapnia wzmacniającego kości i wielu innych istotnych składników odżywczych. Jest na niego miejsce w prawidłowo zbilansowanej diecie w postaci mleka, serów bądź innych produktów mlecznych o obniżonej zawartości tłuszczu.

Również orzechy stanowią wartościowe źródło białka. Są też kaloryczne, więc garść orzechów powinna wystarczyć. W tym miejscu przypominamy, że należy uważać na spożycie orzeszków ziemnych ze względu na zawartość substancji wolotwórczych.

W standardowej diecie soja jest bardzo pożądana i może być dobrym źródłem białka. W przypadku niedoczynności tarczycy trzeba jednak uważać na jej spożycie. Soja w zbyt dużej ilości może mieć niekorzystny wpływ na hormony tarczycy.

Napoje i odpowiednie nawodnienie

Dieta przy niedoczynności tarczycy wymaga odpowiedniego spożycia wody w celu przyspieszenia procesów metabolicznych. Dlatego należy pić minimum dwa litry wody dziennie. Można również pić herbaty (ale nie za mocno zaparzone) oraz wspomniane wyżej mleko. Starajcie się unikać alkoholu.

Niedoczynność tarczycy – co jeszcze należy wykluczyć z diety?

Niedoczynność tarczycy to stan, w którym powinniście ograniczyć żywność wysoko przetworzoną. Są to puste kalorie, bez cennych składników odżywczych. Fast foody często przygotowane są w głębokim tłuszczu lub na tłuszczu zwierzęcym. Wybierajcie tłuszcze roślinne, zdrową oliwę oraz tłuszcz rybi (z ryb morskich), który zawiera cenne kwasy omega-3.

Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy a diety eliminacyjne

Jedną z bardzo częstych przyczyn niedoczynności tarczycy jest przewlekłe zapalenie tarczycy, zwane chorobą Hashimoto. W przypadku zapalenia tarczycy często stosuje się dietę bezglutenową. Przekonanie co do zasadności eliminacji glutenu wzięło się stąd, że chorobą często współwystępującą z Hashimoto jest celiakia, w której dieta bezglutenowa to konieczność. Nie udowodniono jednak bezsprzecznych korzyści ze stosowania diety bezglutenowej u osób z Hashimoto, u których nie występuje nietolerancja glutenu. 

W chorobie Hashimoto często mamy do czynienia również z nietolerancją laktozy.

Niedobory jodu

Ważnym mikroelementem w działaniu narządu i powstawaniu hormonów tarczycy jest jod. Dlatego też przy niedoczynności tarczycy trzeba pilnować, by nie występowały jego niedobory. Przykładowy jadłospis jako dobre źródło jodu wskazuje ryby morskie.

Oprócz jodu innymi składnikami mineralnymi ważnymi w diecie osób z niedoczynnością tarczycy są żelazo, cynk oraz selen. Ich właściwa podaż wpływa korzystnie na funkcjonowanie tarczycy.

Podsumowanie

Zarówno dieta w przypadku choroby Hashimoto, jak i w niedoczynności tarczycy powinna spełniać wszystkie założenia zdrowego odżywiania się, ze szczególnym uwzględnieniem odpowiedniego nawodnienia, unikania produktów szkodzących tarczycy oraz dbałości o odpowiednią podaż składników mineralnych potrzebnych do właściwego funkcjonowania gruczołu.

Dieta Hypo Hashimoto w ofercie Maczfit

Dieta w niedoczynności tarczycy musi mieć odpowiednią kaloryczność. Jeśli cierpicie na niedoczynność tarczycy lub chorobę Hashimoto, mamy dla Was w Maczfit coś specjalnego. Nasza dieta pudełkowa przy Hashimoto (odpowiednia również dla osób o zwykłej niedoczynności tarczycy) zdejmie z Waszych barków obowiązek martwienia się o skład diety i jej przygotowanie. Zachęcamy do zapoznania się ze szczegółami oferty!

Anna Pykosz

Absolwentka kierunku dietetyka w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Świeżo po skończeniu studiów, przekłada wiedzę teoretyczną na jej praktyczne zastosowanie. W Maczfit odpowiada za diety SLIM&FIT, OFFICE BOX i MAMI. Wielbicielka kuchni orientalnej.