Refluks żołądka – przyczyny, objawy i zapobieganie

Refluks żołądka to jedna z najczęściej diagnozowanych chorób układu pokarmowego. W profilaktyce i leczeniu choroby refluksowej przełyku ogromne znaczenie ma odpowiednio ułożona dieta. Z tego artykułu dowiesz się, jakie są najczęstsze przyczyny i objawy refluksu. Poznasz także kilka sposobów na zapobieganie chorobie.

Na czym polega choroba refluksowa przełyku?

Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD – gastroesophageal reflux disease), zwany w skrócie chorobą refluksową przełyku lub refluksem żołądka, to zespół dolegliwości wywołanych zarzucaniem treści żołądkowej do przełyku. Między przełykiem a żołądkiem znajduje się mięsień – dolny zwieracz przełyku. Gdy praca dolnego zwieracza przełyku zostaje zaburzona, pokarm wraz z kwasem solnym i enzymami trawiennymi cofa się do przełyku, powodując nieprzyjemne objawy.

W skrócie: refluks żołądka to schorzenie, u którego podłoża leży cofanie treści żołądkowej do przełyku. Gdy kwaśna treść jest wielokrotnie zarzucana, w przełyku może rozwinąć się stan zapalny. Nieprzyjemne pieczenie za mostkiem i w przełyku spowodowane przez wytwarzane w żołądku enzymy trawienne oraz kwas solny, nazywane jest zgagą. Podczas cofania się treści żołądkowej do przełyku może dojść do podrażnienia nabłonka.

U zdrowych osób cofanie się treści żołądkowej może występować kilka razy w ciągu doby, nie dając przy tym żadnych objawów. Problem pojawia się, gdy dochodzi do upośledzenia funkcji dolnego zwieracza przełyku. Nieleczony stan zapalny w błonie śluzowej przełyku może powodować liczne powikłania i stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia organizmu.

Refluks żołądkowo-przełykowy – przyczyny choroby refluksowej

W chorobie refluksowej dolny zwieracz przełyku staje się niewydolny lub działa nieprawidłowo. Na dysfunkcje dolnego zwieracza przełyku wpływ mają między innymi:

• ciśnienie w jamie brzusznej,
• hormony tkankowe i hormony płciowe,
• unerwienie narządów układu pokarmowego,
• alergie i nietolerancje pokarmowe,
• niektóre leki (doustne środki antykoncepcyjne, leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca, przy nadciśnieniu tętniczym i chorobach płuc).

Przyczyny refluksu. Kiedy wzrasta ryzyko choroby refluksowej?

Wśród czynników, które zwiększają ryzyko refluksu żołądka, znajdują się:

• ciąża,
• zaburzenia hormonalne,
• nadwaga i otyłość,
• zaburzenia związane z opróżnianiem żołądka, zaburzenia motoryki żołądka,
• przepuklina rozworu przełykowego (przedostawanie się części jamy żołądka przez przeponę klatki piersiowej),
• urazy klatki piersiowej,
• zwiotczenie mięśnia zwieracza przełyku po przebytej operacji żołądka,
• cukrzyca,
• twardzina układowa (choroba diagnozowana w przypadku stwardnienia skóry),
• używki, przede wszystkim alkohol i palenie papierosów.

Refluks żołądkowo-przełykowy w podobnym stopniu dotyka zarówno kobiety, jak i mężczyzn. Ryzyko wystąpienia schorzenia rośnie wraz z wiekiem.

Objawy refluksu

Objawy choroby refluksowej są bardzo nieprzyjemne. Należą do nich głównie:

• ból brzucha,
• zgaga, uczucie pieczenia w mostku,
• ból w klatce piersiowej,
• zaburzenia połykania,
• gorycz lub kwasota w jamie ustnej,
• puste, gorzkie lub kwaśne odbijanie,
• zawracanie treści pokarmowej do przełyku i towarzyszące mu uczucie cofania,
• czkawka,
• ślinotok,
• nudności, wymioty,
• ból gardła, chrypka,
• zapalenie dziąseł.

Objawy nietypowe to między innymi: przewlekły kaszel, astma oraz zapalenie płuc, zapalenie gardła, zatok przynosowych i ucha środkowego.

Nieprzyjemne objawy refluksu nasilają się najczęściej po spożyciu tłustych potraw oraz podczas pochylania się.

Refluks żołądka – diagnostyka choroby refluksowej

Refluks żołądkowo-przełykowy to niejedyny typ refluksu. Do mniej popularnych odmian choroby refluksowej należą refluks dwunastniczo-żołądkowy i refluks krtaniowo-gardłowy.

Refluks dwunastniczo-żołądkowy jest wynikiem cofania się treści jelitowej do żołądka. Żółć i kwaśne składniki soku żołądkowego mogą powodować uszkodzenia delikatnej błony śluzowej jelita.

Refluks krtaniowo-gardłowy polega na zarzucaniu treści pokarmowej z żołądka nie tylko do przełyku, ale również wyżej położonych części układu trawiennego – między innymi do krtani i gardła, a także jamy ustnej i zatok.

Szybka diagnostyka dysfunkcji górnego odcinka przewodu pokarmowego jest kluczowa, aby wdrożyć odpowiednie leczenie. Leczenie refluksu obejmuje najczęściej:

• Szczegółowy wywiad lekarski.
• Leczenie farmakologiczne obejmujące preparaty hamujące wydzielanie kwasu solnego oraz inhibitory pompy protonowej (leki IPP). 

Leczenie refluksu odbywa się także na podstawie wyników zleconych przez lekarza badań. Do popularnych badań układu pokarmowego należą:

• gastroskopia – badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego wraz z pobraniem wycinków, co pozwala ocenić stopień zaawansowania choroby,
• 24-godzinne badanie przełyku i jego pH – pomiar kwasowości w dolnej części przełyku,
• manometria przełykowa – sprawdzanie napięcia na wysokości górnego i dolnego zwieracza przełyku.

Refluks można leczyć również chirurgicznie. Operacja polega na przeprowadzeniu fundoplikacji laparoskopowej. Zabieg ma na celu stabilizację mięśnia zwieracza dolnego przełyku i hamowanie cofania się treści żołądkowej do przełyku. Lekarz może skierować pacjenta na operację w przypadku, gdy leczenie farmakologiczne okazuje się niewystarczające lub stopień nasilenia objawów jest bardzo duży.

Nieleczony refluks prowadzi do poważnych powikłań. Długotrwałe narażenie błony śluzowej przełyku na działanie soku żołądkowego skutkuje ciągłym stanem zapalnym.

Najczęstsze powikłania refluksu to:

• zwężenie przełyku,
• przełyk Barretta,
• nadżerkowe zapalenie przełyku,
• uszkodzenia przełyku – owrzodzenia, krwawienie,
• przebicie wrzodu,
• rak przełyku.

Choroba refluksowa przełyku – jak zapobiegać? Profilaktyka i leczenie niefarmakologiczne

Istnieją także inne, niefarmakologiczne sposoby leczenia choroby refluksowej. Tak jak w przypadku innych chorób przewodu pokarmowego, tak i przy refluksie, kluczowa jest zmiana diety i stylu życia na zdrowszy.

Zdrowa, odpowiednio zbilansowana dieta jest nie tylko częścią leczenia, ale również profilaktyki chorób układu pokarmowego. W łagodzeniu dolegliwości kluczowe są także: ograniczenie używek (alkohol, papierosy) i zwiększenie aktywności fizycznej.

Dieta przy refluksie

Dieta zalecana podczas refluksu powinna być lekkostrawna. W jadłospisie należy ograniczyć ilość substancji nasilających wydzielanie soku żołądkowego. Poniżej znajdziesz kilka podstawowych zasad diety osób zmagających się z refluksem żołądkowo-przełykowym.

• Na diecie stosowanej przy refluksie należy jeść pięć posiłków w równych odstępach czasowych.
• Porcje powinny być niewielkie i spożywane powoli.
• Kolację najlepiej zjeść trzy godziny przed pójściem spać, aby organizm dokładnie strawił pokarm.
• Potrawy nie powinny być zbyt gorące – wskazana jest umiarkowana temperatura dań.
• Posiłki powinny być komponowane w taki sposób, aby pokryć dzienne zapotrzebowanie na kalorie oraz wszystkie cenne składniki odżywcze (białka, tłuszcze, węglowodany oraz witaminy i składniki mineralne).
• U osób otyłych dieta refluksowa powinna być jednocześnie dietą redukcyjną – zmniejszenie masy ciała jest kluczowe w leczeniu i profilaktyce refluksu.
• Menu należy komponować z lekkostrawnych posiłków. W posiłkach powinny znajdować się produkty, które łagodzą pobudzanie soków trawiennych.
• Warto zwracać uwagę również na stosowane techniki kulinarne. Najlepiej gotować w wodzie i na parze oraz unikać smażenia na głębokim tłuszczu.

Na stronie znajduję się gotowa dieta FODMAP, czyli nowość w ofercie Maczfit. Z jadłospisu diety FODMAP zostały wykluczone produkty, zawierające łatwo fermentujące węglowodany (między innymi fruktozę i laktozę). Zachęcamy do zapoznania się ze szczegółami oferty.

Refluks żołądkowo-przełykowy a dieta. Co można jeść i pić?

• gotowane i pieczone owoce i warzywa,
• gotowane i pieczone chude mięso,
• gotowane i pieczone chude ryby,
• pieczywo pszenne, żytnie,
• chudy nabiał,
• jaja,
• słaba herbata i kawa,
• woda mineralna.

Choroba refluksowa przełyku – te produkty lepiej wyeliminować:

• tłuste i smażone potrawy,
• tłuste sery, wędliny, mięso,
• produkty konserwowe i wędzone,
• żywność wysoko przetworzona,
• dania typu instant,
• fast-food,
• pikantne warzywa,
• warzywa cebulowe,
• nasiona roślin strączkowych,
• grzyby,
• owoce cytrusowe,
• czekolada i wyroby czekoladowe,
• wyroby cukiernicze (pączki, drożdżówki),
• słodkie napoje gazowane,
• soki na bazie owoców cytrusowych,
• mocna kawa i herbata,
• ostre przyprawy.

Ograniczenie używek

W leczeniu i zapobieganiu refluksowi ważne jest również ograniczenie używek. Alkohol, dzięki zawartości etanolu, silnie stymuluje wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Poza tym wysokoprocentowe trunki działają drażniąco na błonę śluzową przełyku i żołądka. Palenie tytoniu powoduje osłabienie napięcia zwieracza przełyku. Ograniczenie, a w konsekwencji całkowita eliminacja używek, to ważny krok do lepszego zdrowia i dobrego samopoczucia.

Aktywność fizyczna

Ruch to zdrowie! Jednak osobom, które zmagają się z chorobą refluksową przełyku, zalecana jest umiarkowana aktywność fizyczna (joga, pilates, taniec, rower, rolki, pływanie). Podczas intensywnych ćwiczeń i schylania objawy refluksu mogą się nasilać.

Nieprzyjemne dolegliwości towarzyszące refluksowi nasilają się również w pozycji leżącej. Warto pamiętać o tym, aby nie kłaść się od razu po zjedzeniu posiłku. Duże znaczenie ma także pozycja podczas snu. Najlepiej spać z głową uniesioną wysoko (uniesienie wezgłowia łóżka o około 10-15 centymetrów, czyli tak, aby głowa była wyżej niż tułów).

Małgorzata Brzezińska

Absolwentka dietetyki na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Doświadczenie zdobywała w warszawskich żłobkach, przedszkolach i szkołach, a także prowadząc warsztaty edukacyjne dla dzieci, młodzieży i dorosłych. W Maczfit odpowiada za prace działu Dietetyki i spójność wszystkich diet z oferty. Prywatnie miłośniczka śródziemnomorskich smaków.