SIBO – przyczyny, objawy, leczenie

Zdrowie zaczyna się w jelitach. Choroby układu pokarmowego mają negatywny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. Powodują nie tylko zaburzenia trawienia, ale również mogą być przyczyną rozwoju wielu innych chorób. Z tego względu tak ważne są szybka diagnostyka i odpowiednie leczenie pod kontrolą specjalistów. W tym artykule przyjrzymy się jednej z najpowszechniejszych chorób układu pokarmowego, czyli SIBO. Sprawdzimy, jakie objawy najczęściej jej towarzyszą i jaką dietę stosować, aby powstrzymać rozrost bakteryjny.

Co to jest SIBO?

W naszych jelitach bytują różne bakterie, tworząc tak zwaną mikrobiotę jelitową.

Mikrobiota jelitowa (zwana również mikroflorą) to drobnoustroje (głównie bakterie, ale również wirusy), które w przewodzie pokarmowym współpracują ze sobą w celu spełniania różnych funkcji. Do tych funkcji należą między innymi trawienie, wchłanianie składników odżywczych i regulowanie procesów metabolicznych. Zadaniem mikroflory jelitowej jest także rozkładanie niestrawionych pokarmów w procesie fermentacji.

Od kondycji mikrobioty jelitowej zależy zdrowie całego organizmu, głównie jego odporność, rozwój chorób przewlekłych (takich jak choroby układu krążenia czy cukrzyca), zdrowie przewodu pokarmowego, masa ciała, a także kondycja i samopoczucie.

Na skład i wielkość mikroflory jelitowej wpływ mają różne czynniki, między innymi ogólny stan zdrowia, dieta, używki i przyjmowane leki.

Jak wiedza o mikroflorze jelitowej ma się do choroby układu pokarmowego SIBO?

SIBO to skrót od angielskiego Small Intestinal Bacterial Overgrowth, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „przerost bakterii w jelicie cienkim”. Inna nazwa na SIBO to zespół rozrostu bakteryjnego jelita.

W SIBO dochodzi do rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, w efekcie czego zmienia się skład ilościowy i/lub jakościowy flory bakteryjnej. Ilościowa zmiana w mikrobiocie polega na tym, że bakterie naturalnie występujące w jelicie cienkim patologicznie zwiększają swoją ilość. W przypadku zmiany jakościowej mamy do czynienia z sytuacją, gdy w mikrobiocie znajdują się bakterie nietypowe dla tego miejsca (np. pochodzące z jelita grubego).

Konsekwencją rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego są zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego. Osoby chorujące na SIBO zmagają się z wieloma nieprzyjemnymi dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, które utrudniają im prawidłowe funkcjonowanie.

Czym różni się zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego od zespołu jelita drażliwego?

SIBO, obok IBS, jest jednym z najczęściej występujących schorzeń układu pokarmowego. Czym różnią się te choroby?

Zespół jelita nadwrażliwego (IBS – Irritable Bowel Syndrome) to przewlekła choroba przewodu pokarmowego o charakterze czynnościowym. Polega ona na nawracających zaburzeniach pracy jelit i ich nadreaktywności. Zespół jelita drażliwego nie wynika z nieprawidłowości anatomicznych, biochemicznych czy obecności guzów lub innych zmian chorobowych jelita. Dokładne przyczyny choroby nie są do końca znane, ale można wymienić kilka czynników, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia IBS. Należą do nich między innymi: czynniki genetyczne, zła dieta oraz zespół rozrostu bakteryjnego SIBO.

W zespole jelita drażliwego mamy do czynienia z podobnymi objawami jak w SIBO. Diagnostyka to pierwszy krok w kierunku leczenia, które pomaga złagodzić występowanie uciążliwych dolegliwości.

Przyczyny SIBO

Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego może być spowodowany kilkoma czynnikami. Należą do nich:

• choroby wpływające na perystaltykę jelit, takie jak IBS, twardzina układowa, cukrzyca, choroba Parkinsona;
• nieprawidłowości anatomiczne w budowie jelita cienkiego, np. zwężenie jelita po radioterapii, uchyłki jelita cienkiego, zrosty pooperacyjne, stany po operacjach, w których doszło do wycięcia fragmentu jelita;
• zaburzenia trawienia w przebiegu takich chorób jak mukowiscydoza i przewlekłe zapalenie trzustki;
• marskość wątroby, przewlekła choroba nerek;
• przyjmowanie niektórych leków, głównie opioidów i leków hamujących wydzielanie żołądkowe.

Dodatkowo wśród czynników zwiększających ryzyko zachorowania na SIBO znajdują się:

• niedobory odporności,
• znaczne niedożywienie,
• podeszły wiek.

Objawy zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego

Do głównych objawów SIBO zaliczamy uciążliwe i nawracające dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak bóle brzucha, wzdęcia, uczucie pełności i przewlekłe biegunki. W zaawansowanej postaci choroby występuje nasilenie objawów.

Objawy SIBO:

• ból brzucha,
• wzdęcie brzucha,
• zwiększone oddawanie gazów,
• zgaga,
• przewlekła biegunka, w tym biegunka tłuszczowa,
• zaparcia,
• mdłości,
• uczucie pełności w jamie brzusznej,
• bóle głowy,
• przewlekłe zmęczenie,
• wahania nastroju,
• zaburzenia widzenia,
• trądzik,
• bóle stawów,
• utrata masy ciała.

Oprócz zaburzeń trawienia i objawów neurologicznych SIBO powoduje zaburzenia wchłaniania niezbędnych składników odżywczych (białek, tłuszczów, węglowodanów) oraz niedobory witamin (głównie A, D, E i K oraz B12). Objawy niedoboru witaminy B12 to między innymi zmiany skórne oraz zaburzenia neurologiczne.

Diagnostyka SIBO

Przerost flory bakteryjnej można zdiagnozować na kilka sposobów. Przy podejrzeniu SIBO wykonuje się następujące badania diagnostyczne:

• badania laboratoryjne krwi,
• test oddechowy – wodorowy test oddechowy,
• endoskopia, w tym badanie bakteriologiczne treści pobranej z jelita,
• RTG przewodu pokarmowego (wlew kontrastowy).

Badania laboratoryjne krwi

Podstawowym badaniem, które pozwala na wykrycie nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu, jest morfologia krwi. Przy podejrzeniu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego SIBO bada się przede wszystkim stężenie witaminy B12, albuminy (białka) i kwasu foliowego (witaminy B9).

Wodorowy test oddechowy, czyli ilość wodoru w wydychanym powietrzu

Kolejnym ważnym elementem diagnostyki zespołu rozrostu bakteryjnego jest wodorowy test oddechowy, który pozwala ocenić aktywność bakterii zasiedlających jelito cienkie.

Bakterie w jelicie cienkim w procesie fermentacji węglowodanów wytwarzają wodór. Za pomocą testów oddechowych można zmierzyć ilość wodoru w wydychanym powietrzu. Stężenie wodoru mierzy się dwa razy – przed podaniem cukru oraz po spożyciu glukozy lub laktulozy.

Do badania należy odpowiednio się przygotować. Pacjent musi być na czczo, przed badaniem powinien unikać palenia tytoniu i ograniczyć wysiłek fizyczny. Przez miesiąc poprzedzający badanie chory nie powinien przyjmować antybiotyków, a przez tydzień – leków przeczyszczających i prokinetycznych (nie trzeba odstawiać leków z grupy IPP – inhibitory pompy protonowej). Dzień przed testem należy wykluczyć z jadłospisu wszystkie pokarmy, które ulegają fermentacji, w tym źródła węglowodanów złożonych.

Endoskopia

Podczas endoskopii przewodu pokarmowego pobiera się treść jelitową z jelita czczego, którą następnie poddaje się badaniom laboratoryjnym. Wynik badania pozwala stwierdzić, czy w obrębie jelita cienkiego występuje rozrost bakteryjny.

RTG przewodu pokarmowego

Innym sposobem diagnozy zespołu rozrostu bakteryjnego jest RTG przewodu pokarmowego z podaniem kontrastu. Kontrast pozwala uwidocznić nieprawidłowości w budowie jelit, np. ich niedrożność.

Jak przebiega leczenie SIBO?

Jak leczyć zespół SIBO? Pierwszym krokiem jest diagnoza, drugim – wdrożenie odpowiedniego leczenia. Jeśli występują u Ciebie nieprzyjemne i nawracające objawy SIBO, takie jak bóle brzucha, wzdęcia, przewlekłe biegunki, niezwłocznie udaj się do lekarza. W leczeniu SIBO stosuje się najczęściej:

• farmakologię,
• odpowiednią dietę.

Celem leczenia jest zmniejszenie ilości bakterii zasiedlających jelito cienkie, co powoduje ustąpienie objawów.

Farmakologiczne leczenie SIBO

Zespół rozrostu bakteryjnego można leczyć farmakologicznie. Podstawą leczenia jest stosowanie antybiotyków indywidualnie dobranych do potrzeb i stanu zdrowia pacjenta. Zmniejszenie bakterii w jelicie cienkim, a co za tym idzie ustąpienie objawów, powodują leki aktywne wobec tlenowych i beztlenowych bakterii Gram-ujemnych obecnych w obrębie jelit. Jednym z takich leków jest rifaksymina.

W łagodzeniu objawów SIBO (takich jak ból brzucha, biegunki i inne) pomaga między innymi cholestyramina i preparaty poprawiające ruchy jelita cienkiego i jelita grubego.

Terapia powinna odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza (internisty lub gastrologa). Nie zaleca się przeszczepiania mikrobioty jelitowej i stosowania probiotyków. Po spożyciu probiotyków, również tych zawartych w pożywieniu, osoby chorujące na zespół SIBO zauważają u siebie nasilenie objawów.

Odpowiednia dieta przy zespole SIBO

Podstawą leczenia SIBO, oprócz farmakologii, jest odpowiednia dieta. Zespół SIBO to choroba układu pokarmowego, dlatego zmiany w codziennym jadłospisie są konieczne.

Jak leczyć SIBO dietą? Lekarze i dietetycy rekomendują jadłospis low fodmap, który wyklucza z diety źródła węglowodanów łatwo fermentujących w przewodzie pokarmowym.

Jakie dokładnie produkty spożywcze uwzględnia, a jakie wyklucza dieta na zdrowe jelita?

Dieta przy SIBO – low fodmap

Dieta low fodmap (inna nazwa to po prostu dieta fodmap) jest sposobem żywienia rekomendowanym przy następujących chorobach układu pokarmowego:

• zespół rozrostu bakteryjnego SIBO,
• zespół jelita drażliwego IBS,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego WZJG,
• choroba Leśniowskiego Crohna ChLC.

Podstawowe założenia diety fodmap

Dieta fodmap polega na znacznym ograniczeniu lub całkowitym wyeliminowaniu z jadłospisu łatwo fermentujących węglowodanów. Nazwa „fodmap” pochodzi od pierwszych liter angielskich słów:

• F – fermentable – fermentacja,
• O – oligosaccharides – oligosacharydy, czyli wielocukry,
• D – disaccharides – disacharydy – dwucukry,
• M – monosaccharides – monosacharydy – cukry proste,
• A – and – i,
• P – polyols – poliole, czyli alkohole cukrowe.

Źródłem łatwo fermentujących węglowodanów są związki powszechnie obecne w żywności. Należą do nich:

• fruktoza – znajdująca się głównie w owocach,
• laktoza – składnik mleka krowiego i produktów mlecznych na jego bazie,
• fruktany – znajdujące się między innymi w czosnku i cebuli,
• galaktany – których źródłem są nasiona roślin strączkowych i produkty na ich bazie,
• poliole – które można znaleźć w popularnych substancjach słodzących, takich jak ksylitol.

Dlaczego łatwo fermentujące węglowodany są niewskazane przy dolegliwościach takich jak SIBO?

Związki te ze względu na słabą przyswajalność trafiają do jelit w niemal niezmienionej formie. W jelicie cienkim powodują zwiększone wchłanianie wody, co skutkuje bólami brzucha i uczuciem przelewania w jamie brzusznej. Z kolei w jelicie grubym związki te silnie fermentują. Podczas fermentacji powstają gazy, takie jak wodór, metan i dwutlenek węgla. Gazy te są główną przyczyną wzdęć.

Dieta fodmap – co można jeść?

• niektóre warzywa: marchew, pomidor, ogórek, seler, bakłażan, sałata, dynia, kabaczek, słodkie ziemniaki, szczypior;
• niektóre owoce: kiwi, mandarynki, banany, winogrona, pomarańcze, grejpfruty, cytryny, ananasy, jagody, truskawki;
• mleko i produkty mleczne bez laktozy, takie jak: mleko migdałowe, mleko ryżowe, masło, masło orzechowe, margaryna, ser brie, ser camembert;
• mięso, ryby, drób, jajka, tofu;
• produkty zbożowe bezglutenowe: pieczywo bezglutenowe, chleb orkiszowy na zakwasie, płatki ryżowe, płatki owsiane, makaron bezglutenowy, ryż, proso, komosa ryżowa, kasza gryczana, płatki kukurydziane;
• orzechy i nasiona: orzechy włoskie, orzeszki ziemne, migdały, nasiona sezamu, pestki dyni, nasiona słonecznika;
• inne produkty spożywcze: syrop klonowy, cukier kryształ, stewia, ciemna czekolada.

Dieta fodmap – czego należy unikać?

• niektóre warzywa: cebula, szparagi, brokuły, karczochy, pory, buraki ćwikłowe, grzyby, kapusta, koper włoski, czosnek;
• rośliny strączkowe i ich nasiona: ciecierzyca, soczewica, fasola, soja, a także produkty spożywcze na ich bazie (mleko sojowe itp.);
• niektóre owoce: jabłko, mango, gruszka, brzoskwinie, morele, śliwki, owoce z puszki, owoce suszone, arbuz;
• mleko krowie i produkty mleczne na jego bazie: twaróg, delikatne sery, kwaśna śmietana, jogurty, maślanka, bita śmietana, lody;
• produkty zbożowe na bazie pszenicy, jęczmienia, żyta;
• orzechy i nasiona, takie jak: orzechy nerkowca, pistacje;
• inne produkty spożywcze: syrop glukozowo-fruktozowy, syrop z agawy, miód, niektóre słodziki.

Dieta fodmap – o tym warto pamiętać

Każda dieta powinna być odpowiednio zbilansowana zarówno pod względem kaloryczności, jak i wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Jednym z objawów SIBO jest znaczna utrata masy ciała. W tym przypadku konieczne może być zastosowanie zdrowego jadłospisu fodmap opartego na nadwyżce kalorycznej.

W jednostkach chorobowych, takich jak IBS i SIBO, zalecane jest komponowanie diety pod kontrolą dietetyka. Doświadczony specjalista pomoże zbilansować dietę w taki sposób, aby codzienny jadłospis był nie tylko zdrowy i pożywny, ale również smaczny.

W przypadku stwierdzenia niedoborów składników odżywczych warto rozpocząć ich suplementację. Osoby zmagające się z zespołem SIBO najczęściej mają niedobory witamin A, D, E i K oraz B12. Dobór suplementacji warto skonsultować z lekarzem prowadzącym i/lub dietetykiem.

Stosując dietę low fodmap, należy ograniczyć spożycie słodkich napojów gazowanych (w tym energetyków) i sklepowych soków owocowo-warzywnych. Zaleca się regularne picie wody – najlepiej dwa litry dziennie wody średniozmineralizowanej. Odpowiednie nawadnianie jest szczególnie istotne podczas jedzenia produktów spożywczych z błonnikiem. Błonnik w diecie low fodmap powinien być ograniczony.

Warto ograniczyć również kawę i herbatę, ponieważ występujące tam związki (kofeina i teina) zwiększają kurczliwość mięśniówki jelita cienkiego. Należy zrezygnować z alkoholu i innych używek.

Dieta fodmap w ofercie Maczfit

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom naszych klientów, stworzyliśmy dietę pudełkową fodmap, dostępną w wariancie „gotowe diety”.

Dieta fodmap od Maczfit ogranicza łatwo fermentujące węglowodany i minimalizuje produkty powodujące uciążliwe dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Nasza propozycja oparta jest na zaleceniach australijskich naukowców z Uniwersytetu Monash, dotyczących trzeciego – ostatniego etapu diety low fodmap. Etap ten polega na stopniowym rozszerzaniu diety o niektóre wykluczone wcześniej produkty. Ilości w jakich się one pojawiają są ściśle określone przez twórców tej diety (w gramach na porcję).

Dieta fodmap Maczfit sprawdzi się u osób chorujących na SIBO i IBS. 

Poniżej znajdziesz przykładowy jednodniowy jadłospis naszej diety low fodmap. W Maczfit każdego dnia udowadniamy, że każda dieta (również ta eliminacyjna) może być nie tylko zdrowa, ale również pożywna i smaczna.

• Śniadanie: bezglutenowe tosty francuskie z serkiem naturalnym bez laktozy, syropem klonowym, miętą i musem malinowym.
• II śniadanie: sałatka z bezlaktozowym serem greckim, jajkami, brokułami, szpinakiem, suszonymi pomidorami i sos jogurtowo-majonezowy.
• Obiad: stir fry z krewetkami, kapustą włoską, marchewką, selerem naciowym, szczypiorkiem i makaron gryczany z sezamem.
• Podwieczorek: budyń ryżowy bez laktozy z czekoladą i melon.
• Kolacja: zupa krem z selera, pietruszki, ziemniaki i marchewki na mleczku kokosowym z lubczykiem, pestkami dyni i bezglutenowy groszek ptysiowy.

Zachęcamy do zapoznania się ze szczegółami oferty. 

Małgorzata Brzezińska

Absolwentka dietetyki na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Doświadczenie zdobywała w warszawskich żłobkach, przedszkolach i szkołach, a także prowadząc warsztaty edukacyjne dla dzieci, młodzieży i dorosłych. W Maczfit odpowiada za prace działu Dietetyki i spójność wszystkich diet z oferty. Prywatnie miłośniczka śródziemnomorskich smaków.