Wskaźnik HOMA – czym jest i jak go obliczyć?

Wskaźnik HOMA IR to narzędzie powszechnie stosowane w diagnostyce insulinooporności. Z tego artykułu dowiesz się między innymi, na czym polega insulinooporność i jakie są jej najczęstsze przyczyny. Poznasz także sposób obliczenia wskaźnika HOMA IR i przebieg leczenia pacjentów z insulinoopornością. Zapraszamy do lektury!

Czym jest wskaźnik HOMA IR?

Wskaźnik HOMA (inne określenia to indeks HOMA, wskaźnik HOMA IR lub wskaźnik insulinooporności) ocenia ryzyko insulinooporności. Sama nazwa HOMA IR to skrót od angielskiego „Homeostasis Model Assessment of Insulin Resistance”, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „model homeostazy do oceny insulinooporności”.

Jak obliczyć wskaźnik HOMA IR? Wzór i kalkulator HOMA IR

Aby obliczyć wskaźnik HOMA, należy wziąć pod uwagę takie wartości jak: stężenie glukozy i insuliny we krwi na czczo.

Wzór, dzięki któremu można obliczyć wskaźnik HOMA wygląda następująco:

HOMA = poziom insuliny we krwi na czczo (w mIU/l) × poziom glukozy we krwi na czczo (w mmol/l) / 22,5

W Internecie znajdziesz także kalkulator wskaźnika HOMA IR. Znając swoje wyniki krwi, można łatwo obliczyć wskaźnik insulinooporności.

Wskaźnik HOMA IR – normy

Wartość współczynnika HOMA IR u osoby zdrowej wynosi 1,0 (osoby z prawidłową wrażliwością tkanek na działanie insuliny), natomiast wynik, który uznaje się za insulinooporność (upośledzona wrażliwość tkanek na insulinę) to 2,5.

Insulinooporność – przyczyny i objawy

Wiesz już, że wskaźnik HOMA IR oblicza ryzyko insulinooporności. Czym właściwie jest to schorzenie? Jakie są jego przyczyny i objawy?

Insulina to hormon wytwarzany przez trzustkę, który odpowiada za wyrównanie poziomu glukozy (cukru) we krwi. Cukry są dostarczane do organizmu wraz z posiłkami. Część z nich powstaje także w komórkach wątroby na drodze glukoneogenezy.

Gdy zjesz posiłek, poziom cukru (glukozy) w organizmie wzrasta, co jest sygnałem dla trzustki do wydzielania hormonu. Insulina transportuje glukozę do tkanek, powodując jej spadek we krwi. W warunkach fizjologicznych stężenie hormonu, przy którym osiąga on połowę swojej siły działania, może być uważane za miarę wrażliwości komórek na insulinę.

Insulinoopornością określa się zaburzenia wrażliwości tkanek docelowych (w skład których wchodzą przede wszystkim: komórki tłuszczowe, mięśnie i wątroba) na insulinę. Stan ten prowadzi do nieprawidłowego metabolizmu białek, cukrów i lipidów. W rezultacie stężenie glukozy i poziom wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w surowicy krwi mogą przyjmować nieprawidłowe wartości. Odpowiedzią trzustki na te zaburzenia jest wzmożona produkcja hormonu (hiperinsulinemia). Z biegiem czasu insulinooporność może rozwinąć się w stan przedcukrzycowy lub cukrzycę typu 2.

Przyczyn schorzenia jest wiele i wszystkie nie są jeszcze do końca poznane. Do najważniejszych należy jednak otyłość brzuszna, która wiąże się z obecnością stanu zapalnego w brzusznej tkance tłuszczowej i produkcją substancji osłabiających działanie insuliny.

Innym istotnym czynnikiem warunkującym to schorzenie jest prowadzenie niezdrowego stylu życia. Insulinooporności sprzyja styl życia charakteryzujący się nadmiernym spożywaniem kalorii, jedzeniem produktów o wysokim indeksie glikemicznym i brakiem aktywności fizycznej, a także stany zapalne, antagonistyczne działanie hormonów wobec insuliny oraz wiek. Brak wrażliwości tkanek na insulinę może mieć także podłoże genetyczne.

Na zaburzenia gospodarki węglowodanowej najbardziej narażone są osoby:

• zmagające się z problemem nadwagi i otyłości,
• osoby z nadmiarem tłuszczu trzewnego w jamie brzusznej (zwiększone stężenie tłuszczu w jamie brzusznej wiąże się z podwyższonym poziomem cholesterolu i trójglicerydów),
• osoby zmagające się z nadciśnieniem tętniczym,
• u których w bliskiej rodzinie występuje cukrzyca typu 2 i insulinooporność (rodzice, rodzeństwo).

Jakie objawy daje insulinooporność? Początkowe fazy choroby przebiegają najczęściej bezobjawowo, ale z czasem pojawiają się pewne dolegliwości, które powinny skłonić nas do konsultacji z lekarzem. Należą do nich między innymi następujące objawy: zmęczenie, złe samopoczucie i senność (szczególnie po posiłkach o wysokiej zawartości węglowodanów prostych), uczucie niepokoju, obniżenie nastroju, drżenie rąk, chęć na słodycze, napady wilczego głodu, bóle głowy, uczucie opuchnięcia, problemy z koncentracją, rogowacenie skóry i trudności ze zrzuceniem zbędnych kilogramów.

Prawidłowe stężenie glukozy we krwi na czczo to istotny wyznacznik naszego zdrowia. Dlatego tak ważne jest wykonywanie regularnych badań krwi, szczególnie wtedy, gdy istnieje ryzyko lub podejrzenie insulinooporności.

Insulinooporność – diagnostyka

Jak wspomniano wyżej, wskaźnik HOMA jest narzędziem diagnostycznym używanym przy podejrzeniu insulinooporności i stanu przedcukrzycowego. HOMA IR to parametr, dzięki któremu lekarz POZ ocenia proporcje między stężeniem glukozy we krwi a wydzielaną przez trzustkę insuliną. Wynik pozwala stwierdzić, w jaki sposób organizm reaguje na wyrzut insuliny i czy wrażliwość komórek na insulinę jest odpowiednia.

Insulinooporność potwierdza się za pomocą metod pośrednich, a w toku dalszej diagnostyki również bezpośrednich.

Wartości glukozy i insuliny w organizmie można określić za pomocą tzw. klamry metabolicznej. Badanie w sposób bezpośredni ocenia zależne od insuliny zużycie glukozy w tkankach.

Diagnostyka insulinooporności bazuje jednak głównie na metodach pośrednich, takich jak wskaźnik HOMA IR. Oprócz niego wykorzystuje się:

• iloraz stężenia insuliny do glukozy we krwi – wynik powyżej 0,3 sugeruje zmniejszoną wrażliwość na insulinę;
• wskaźnik QUICKI (z ang. Quantitative Insulin Sensitivity Check Index) – bardzo podobny do wskaźnika HOMA IR (z ang. Homeostasis Model Assessment of Insulin Resistance), gdyż do jego obliczenia również należy określić aktualny poziom insuliny i glukozy w organizmie.

A jak obliczyć stężenie insuliny i glukozy do wskaźnika HOMA IR lub QUICKI? Najpopularniejszym badaniem jest doustny test obciążenia glukozą (OGTT), który polega na oznaczeniu glukozy i insuliny na czczo, a następnie po 1h od obciążenia glukozą 75g i po 2h od obciążenia glukozą 75g.

Normy OGTT:

• insulina – prawidłowe stężenie insuliny we krwi na czczo wynosi od 3 do 17 mU/l,
• glukoza – norma dla stężenia glukozy mieści się w zakresie 3,4-5,5 mmol/l.  

Test OGTT wykonuje się w laboratorium, z krwi żylnej pacjenta. Posiadając wynik na czczo, możemy ocenić stopień insulinooporności.

Nieleczona insulinooporność sprzyja rozwojowi innych schorzeń, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze i inne choroby układu sercowo-naczyniowego. Dlatego tak ważna jest szybka diagnostyka i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Insulinooporność – leczenie

Wszystkie choroby zespołu metabolicznego, takie jak insulinooporność, upośledzona tolerancja glukozy, nadciśnienie tętnicze czy dyslipidemia, są schorzeniami dietozależnymi. Oznacza to, że w procesie leczenia kluczową rolę odgrywa zmiana stylu życia na zdrowszy. Pacjenci z insulinoopornością powinni zwrócić uwagę na swój codzienny jadłospis, zwiększyć aktywność fizyczną oraz ograniczyć (a najlepiej wyeliminować) używki. Leczenie powinno odbywać się pod kontrolą lekarza. Warto również skorzystać z pomocy dietetyka.

Insulinooporność a dieta

Z racji tego, że insulinooporność wiąże się z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, najbardziej należy skupić się na ilości i jakości spożywanych węglowodanów (najlepiej wybierać te o średnim i niskim indeksie glikemicznym). Wysokowęglowodanowe, a przy tym mało wartościowe produkty (węglowodany proste, takie jak glukoza) powinniśmy zastąpić tymi produktami, które zawierają węglowodany złożone.

Komponując codzienne posiłki, warto wziąć pod uwagę grube kasze (gryczaną, jęczmienną, pęczak), komosę ryżową, amarantus, ciemny ryż, pieczywo z pełnego przemiału, warzywa, mąki razowe i pełnoziarniste płatki (owsiane, gryczane, jęczmienne, orkiszowe). Nie zapominajmy także o dołączeniu do posiłku źródła białka, które zapewni sytość i zoptymalizuje poziom cukru w organizmie.

Dieta insulinoopornych powinna również zawierać odpowiedniej jakości tłuszcze – nierafinowane oleje roślinne tłoczone na zimno, takie jak olej lniany czy oliwa z oliwek. Bardzo ważną rolę w obniżaniu indeksu glikemicznego potraw odgrywa błonnik, który spowalnia proces wchłaniania węglowodanów, zapobiega hiperglikemii i reguluje procesy przemiany materii.

Sporo korzyści u pacjentów zmagających się z inusulinoopornością przynosi dieta śródziemnomorska. Ten sposób odżywiania bazuje na świeżych warzywach i owocach, nasionach roślin strączkowych, pełnoziarnistych produktach zbożowych, chudym mięsie drobiowym i rybach. U wielu pacjentów z zaburzeniami metabolicznymi sprawdza się również dieta DASH – przeznaczona głównie dla osób z nadciśnieniem tętniczym.

Regularna aktywność fizyczna

Aktywność fizyczna jest jednym z głównych elementów leczenia otyłości i chorób metabolicznych, dlatego powinniśmy zadbać o to, aby pojawiała się każdego dnia. Aktywnym ruchowo można być codziennie, wykonując zwykłe proste czynności, np. wchodzenie po schodach zamiast jeżdżenia windą lub pojechanie na rowerze do pracy zamiast przemieszczania się komunikacją miejską.

Biorąc pod uwagę aktywność sportową warto, aby trwała ona minimum 30 minut dziennie i była dobrana indywidualnie do potrzeb i możliwości. Dla osób z insulinoopornością polecane są ćwiczenia ogólnokondycyjne – na początek z niską lub średnią intensywnością np. żwawy marsz, marszobiegi, jazda na rowerze, nordic walking czy pływanie. Podjęcie nawet niewielkiego wysiłku w połączeniu ze zdrową, odpowiednio zbilansowaną dietą, sprawi, że tkanka tłuszczowa zacznie się zmniejszać, a wyniki badań mogą znacznie się poprawić.

Małgorzata Brzezińska

Absolwentka dietetyki na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Doświadczenie zdobywała w warszawskich żłobkach, przedszkolach i szkołach, a także prowadząc warsztaty edukacyjne dla dzieci, młodzieży i dorosłych. W Maczfit odpowiada za prace działu Dietetyki i spójność wszystkich diet z oferty. Prywatnie miłośniczka śródziemnomorskich smaków.