Zaparcia u dzieci. Najczęstsze przyczyny i sprawdzone porady

Zaparcia u dzieci mogą wydawać się błahą dolegliwością, tymczasem znacząco wpływają na komfort i zdrowie maluchów i tym samym powodują niepokój u rodziców. Dowiedz się, jakie czynniki mogą wpływać na pojawienie się zatwardzenia, jak rozpoznać te objawy oraz jakie kroki podjąć, aby skutecznie i bezpiecznie pomóc dziecku w walce z tym problemem.

Szacuje się, że dotykają aż 8-10% najmłodszych. Problem ten najczęściej pojawia się w okresie, gdy dziecko uczy się kontrolować wypróżnienia, czyli między drugim a czwartym rokiem życia. U większości maluchów zaparcia mają podłoże czynnościowe, co oznacza, że nie wynikają z żadnej konkretnej choroby. Podstawą leczenia jest zmiana diety oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Jeśli te metody nie przyniosą poprawy, należy rozważyć leczenie farmakologiczne.

Przyczyny zaparcia u dzieci

Zaparcia u dzieci mogą mieć różnorodne przyczyny, które można podzielić na dwie główne kategorie: organiczne i czynnościowe. Zaparcia organiczne wynikają z fizycznych nieprawidłowości lub chorób, takich jak choroba Hirschsprunga, niedoczynności tarczycy, alergie pokarmowe, mukowiscydoza, choroby układu nerwowego, czy schorzenia neurologiczne. Może pojawiać się również w przebiegu chorób wrodzonych. Natomiast czynnościowe zaparcia, które stanowią aż 95% przypadków, są zwykle spowodowane czynnikami genetycznymi, emocjonalnymi, dietetycznymi oraz po prostu – stylem życia (np. siedzący tryb życia).

Zaparcia czynnościowe – najczęstsze przyczyny zaparć

Gdy mówimy o zaparciach czynnościowych, wymieniamy najczęściej nieprawidłowe odżywianie, charakteryzujące się niską podażą płynów, owoców i warzyw bogatych w błonnik, a także nadmiarem słodyczy i wysoko przetworzonej żywności. W diecie dziecka nie może zabraknąć zdrowych, pełnowartościowych produktów (szczegóły na ten temat znajdziesz w dalszej części artykułu). Poza tym brak aktywności fizycznej, wstrzymywanie oddawania stolca, oraz stres i napięcia emocjonalne mogą przyczyniać się do problemów z wypróżnianiem. Działanie w zaparciu czynnościowym stolca powinno obejmować odpowiednie zmiany w stylu życia i nawykach żywieniowych swoich pociech, aby zapobiegać zaparciom i wypracować regularne oddawanie stolca.

Objawy zatwardzenia u dzieci

Jak rozpoznać zaparcia u dzieci? Zatwardzenie u najmłodszych może objawiać się na wiele różnych sposobów, a jego symptomy często zależą od indywidualnych cech dziecka i nasilenia problemu. Jednym z głównych objawów jest rzadkie oddawanie stolca – gdy maluch wypróżnia się mniej niż trzy razy w tygodniu. Dziecko odczuwa ból podczas podczas wypróżniania i ma trudność z jego wydaleniem, co jest związane z twardym i suchym stolcem.

Kolejnym częstym objawem jest uczucie niepełnego wypróżnienia. Ten stan może prowadzić do dyskomfortu i ciągłego uczucia pełności w brzuchu. Wzdęcia i bóle brzucha są również częstymi dolegliwościami towarzyszącymi zatwardzeniom, co dodatkowo obniża samopoczucie dziecka.

W niektórych przypadkach przewlekłe zaparcia mogą prowadzić do popuszczania rzadkiego stolca i pobrudzenia bielizny. To wynik nagromadzenia mas kałowych w odbytnicy, które powodują przeciekanie płynnych odchodów. Taki stan może być źródłem stresu i wstydu dla dziecka, wpływając negatywnie na jego pewność siebie i relacje z rówieśnikami.

Przedłużające się zaparcia mogą również oddziaływać na ogólny nastrój i zachowanie malucha. Drażliwość, zmniejszony apetyt i problemy ze snem są częstymi skutkami długotrwałego dyskomfortu związanego z zatwardzeniami. Dzieci mogą stać się bardziej apatyczne, mniej zainteresowane aktywnością fizyczną i codziennymi zabawami.

Ważne jest, aby rodzice i opiekunowie byli świadomi tych objawów i reagowali na nie odpowiednio wcześnie, niekoniecznie wtedy gdy dziecko cierpi (np. gdy pojawi się ból brzucha, uczucie parcia czy wstrzymywanie stolca mimo odczuwania parcia). Rozpoznanie zaparcia nie powinno być trudne. 

Uczucie niepełnego wypróżnienia

Uczucie niepełnego wypróżnienia jest jednym z częstych problemów występujących przy zaparciach u dzieci. Polega ono na odczuciu, że mimo próby wypróżnienia, jelita nie zostały w pełni opróżnione. Jest to często frustrujące i niekomfortowe doświadczenie, które może wpływać na codzienne funkcjonowanie dziecka. Uczucie to może być wynikiem nagromadzenia twardych i zbitych mas kałowych w odbytnicy, co utrudnia ich naturalne wydalenie. Ważne jest, aby rodzice i opiekunowie byli tego świadomi i reagowali odpowiednio, wspierając dziecko w utrzymaniu zdrowych nawyków wypróżnieniowych oraz konsultując się z lekarzem pediatrą w przypadku potrzeby wprowadzenia dalszego leczenia czy terapii.

Leczenie zaparć u dzieci

Przewlekłe zaparcia u dzieci to problem, który nie powinien być ignorowany. Długotrwałe zaparcia mogą prowadzić do wielu komplikacji, w tym:

• pogorszenia skuteczności leczenia im dłużej trwają zaparcia,
• osłabienia napięcia mięśni w odbytnicy, co zmniejsza zdolność do odczuwania jej wypełnienia,
• negatywnego wpływu na rozwój psychofizyczny dziecka,
• zwiększonego ryzyka nietrzymania moczu oraz zespołu jelita drażliwego w późniejszym życiu.

Istnieje wiele niefarmakologicznych metod, które mogą pomóc w leczeniu zaparć u dzieci. Oto kilka z nich.

Dieta dla dzieci bogatoresztkowa:

Nieprawidłowa dieta to bardzo często przyczyna zaparć. Włączenie do diety produktów bogatych w błonnik, takich jak produkty pełnoziarniste (ryż, kasza, pieczywo), warzywa, owoce świeże i suszone, siemię lniane, orzechy, płatki owsiane i rośliny strączkowe.

Błonnik pomaga zmiękczać i rozluźniać masy kałowe, ułatwiając wypróżnienia. Zaleca się spożycie 0,5 g błonnika na kilogram masy ciała dziecka, nie przekraczając 35 g dziennie.

Regularne spożywanie pięciu posiłków dziennie o stałych porach.

Sprawdź także: Dieta pudełkowa dla dzieci

Odpowiednia ilość płynów:

Należy zapewnić dziecku odpowiednie nawodnienie, ponieważ brak wystarczającej ilości płynów może przyczyniać się do problemów z wypróżnianiem.

Zalecane dzienne spożycie wody:

• dzieci w wieku 1 roku: 1000 ml,
• dzieci w wieku 1-3 lat: 1250 ml,
• dzieci w wieku 4-9 lat: 1600-1750 ml,
• dziewczęta w wieku 10-15 lat: 1900-1950 ml,
• chłopcy w wieku 10-15 lat: 2100-2350 ml,
• młodzież: 2500 ml dla chłopców, 2000 ml dla dziewcząt.

Aktywność fizyczna:

Ruch wspomaga perystaltykę jelit, co ułatwia przesuwanie mas kałowych.

Zachęcanie dzieci do codziennej aktywności na świeżym powietrzu jest kluczowe. Dla niemowląt zaleca się delikatne masaże brzucha.

Trening wypróżnień:

Polega na zachęcaniu dziecka do regularnego korzystania z toalety, najlepiej codziennie o tej samej porze, na przykład po posiłkach (tzw. próby defekacji).

Proces ten powinien trwać 10-15 minut, aby wzmocnić naturalne odruchy wypróżniania.

Terapia behawioralna (trening biofeedback):

W przypadku problemów z koordynacją mięśni podczas defekacji, dzieci mogą nauczyć się prawidłowego sterowania mięśniami poprzez specjalne ćwiczenia.

Trening odbywa się pod nadzorem lekarza po badaniu manometrycznym. Terapia jest zazwyczaj odpowiednia dla dzieci powyżej 5. roku życia.

Wsparcie psychologiczne:

Dzieci cierpiące na zaparcia potrzebują ciepła, cierpliwości i zrozumienia ze strony rodziny. W niektórych przypadkach może być potrzebna pomoc psychologa lub psychiatry.

Sprawdź także: Brak apetytu u dziecka – przyczyny

Praktyczne aspekty leczenia zaparć

Skuteczne leczenie zaparć u dzieci wymaga zindywidualizowanego podejścia, uwzględniającego zarówno przyczyny problemu, jak i specyfikę każdego dziecka. Kluczowymi elementami praktycznego postępowania są regularne monitorowanie nawyków wypróżnieniowych, szczególne zwracanie uwagi na dietę bogatą w błonnik oraz odpowiednie nawodnienie. Ważne jest, aby rodzice i opiekunowie wspierali dziecko w utrzymywaniu regularnych godzin posiłków i codziennych rytuałów toaletowych. Stosowanie technik relaksacyjnych mogą wspomagać naturalne funkcje jelit. W przypadkach opornych na zmiany dietetyczne i nawykowe, istotne jest konsultowanie się z lekarzem pediatrą w celu rozważenia terapii farmakologicznej lub innych zaawansowanych metod terapeutycznych, aby zapewnić dziecku jak największy komfort i poprawę jakości życia.

Co podać dziecku na zatwardzenie?

Jak wygląda leczenie zaparć lekami? Skuteczne wspomaganie leczenia zaparć u dzieci wymaga zastosowania różnych metod terapeutycznych, które mogą obejmować nie tylko zmiany w diecie i nawykach codziennych, ale także stosowanie odpowiednich środków farmakologicznych. Oto leki, które najczęściej podaje się w przypadku problemu zaparć i które m.in. pobudzają perystaltykę jelit:

Odblokowanie jelit:

• makrogole (glikol polietylenowy – PEG) – leki te są pierwszego rzutu i działają poprzez działanie osmotyczne, co pomaga upłynniać masy kałowe i pobudzać perystaltykę jelit. Są bezpieczne dla dzieci, nie wchłaniają się do krwiobiegu ani nie ulegają fermentacji w jelicie, co eliminuje ryzyko skutków ubocznych. Mogą być podawane dzieciom od 6. miesiąca życia w postaci proszku do rozpuszczenia w dowolnym płynie,
• laktuloza – działa podobnie jak makrogole poprzez mechanizm osmotyczny. Jest fermentowana w jelicie, co może prowadzić do wzdęć, jednak ma korzystny wpływ na mikrobiom przewodu pokarmowego. Dostępna jest w aptekach w postaci roztworów doustnych i syropków,
• płynna parafina – powleka śluzówkę jelita, ułatwiając wydalenie stolca. Jest niewchłanialna i nie ulega trawieniu, ale zaleca się jej stosowanie krótkoterminowe, aby uniknąć zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej,
• czopki glicerynowe – stosowane doraźnie, rozpuszczają się w cieple jelita, nawilżając go i pobudzając perystaltykę. Czopki dla dzieci mają mniejszą gramaturę niż dla dorosłych i są stosowane po wcześniejszym umyciu rąk oraz posmarowaniu okolic odbytu wazeliną,
• krople doustne z pikosiarczanem sodu – tylko doraźnie u dzieci powyżej 4. roku życia, działają drażniąco na jelita, pobudzając perystaltykę i zwiększając zawartość wody i elektrolitów,
• wlewki doodbytnicze – skuteczne środki osmotyczne, które szybko upłynniają masy kałowe i pobudzają odruch defekacyjny. Stosowane są tylko w szczególnych sytuacjach u dzieci powyżej 3. roku życia.

Warto pamiętać, że niektóre środki mogą mieć działania niepożądane.

W skrajnych przypadkach, gdy inne metody zawiodą, może być konieczne manualne opróżnienie odbytnicy przez lekarza. Wdrożenie odpowiedniego leczenia farmakologicznego jest kluczowe dla skutecznego radzenia sobie z zaparciami u dzieci, jednak zawsze należy konsultować się z lekarzem pediatrą przed rozpoczęciem terapii.

Po ustabilizowaniu regularności wypróżnień, istotne jest kontynuowanie leczenia nawet po ustąpieniu objawów (leczenie podtrzymujące). Nie mówimy zatem od razu o odstawieniu leków. Zaleca się stosowanie środków osmotycznych przez okres dwóch miesięcy po uzyskaniu normalnej konsystencji stolca, po czym stopniowo zmniejsza się dawkę leku.

Zatwardzenie u dziecka może być chwilowe, niemniej jednak warto zainteresować się tym problemem jak najszybciej. Gdy występują zaparcia, nie można czekać aż miną samoistnie. Warto podjąć działania, które przyczynią się do regulacji wypróżnień i ułatwią proces defekacji. Nie chodzi o stosowanie środków przeczyszczających, a świadome działania.

Sprawdź także: Otyłość u dzieci – jak zapobiegać?

Barbara Szczepańska-Więcławek