Zespół jelita drażliwego – dieta, jadłospis, produkty zakazane

Zespół jelita drażliwego (IBS) to jedno z najczęstszych zaburzeń czynnościowych jelit. Objawia się nieprzyjemnymi dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego takimi jak np. silne, skurczowe bóle brzucha. W tym artykule przyjrzymy się bliżej przyczynom i objawom IBS. Podpowiemy także, jaką dietę stosować w przebiegu zespołu jelita drażliwego, aby złagodzić występujące dolegliwości.

Zespół jelita drażliwego – co to za choroba?

Zespół jelita drażliwego (IBS – Irritable Bowel Syndrome) jest przewlekłą chorobą przewodu pokarmowego o charakterze czynnościowym. Polega ona na nawracających zaburzeniach pracy jelit i ich nadreaktywności. Występowanie zespołu jelita drażliwego nie ma związku z wadami budowy anatomicznej, nieprawidłowościami biochemicznymi czy obecnością guzów lub innych zmian w przewodzie pokarmowym. Dokładne przyczyny choroby nie są do końca znane, jednak można wyróżnić kilka czynników, które znacznie zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia IBS.

Przyczyny zespołu jelita drażliwego

Do głównych przyczyn zespołu jelita drażliwego (IBS) zalicza się:

• czynniki genetyczne – ryzyko wystąpienia dolegliwości jest większe, jeśli ktoś z rodziny zmaga się z zespołem jelita drażliwego,
• przebycie infekcji żołądkowo-jelitowych wywołanych przez bakterie, pierwotniaki, pasożyty i wirusy,
• przewlekły lub przemijający stan zapalny,
• nadwrażliwość trzewna i zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego,
• dysbioza – ilościowe i jakościowe zaburzenia mikrobioty jelitowej – u osób z IBS występuje wyższe ryzyko pojawienia się zespołu rozrostu bakteryjnego (SIBO – Small Intestinal Bacterial Overgrowth), czyli zespołu objawów związanych z obecnością zwiększonej ilości bakterii w jelicie cienkim,
• czynniki psychologiczne – coraz częściej zwraca się uwagę na związek pomiędzy występowaniem zespołu jelita drażliwego a przewlekłym stresem; przyczyną IBS mogą być także traumatyczne doświadczenia oraz zaburzenia psychiczne (depresja, stany lękowe),
• niewłaściwa dieta – zła dieta, obfitująca w produkty zawierające łatwo fermentujące węglowodany (FODMAP) wpływa na nasilenie objawów w zespole jelita drażliwego.

Kto najczęściej choruje na zespół jelita drażliwego? Objawy IBS

Większość przypadków IBS – Irritable Bowel Syndrome rozpoznaje się u osób do 50. roku życia. Według statystyk choroba częściej dotyka kobiety. Nasilenie występujących objawów dotyczy głównie osób pomiędzy 20. a 30. rokiem życia.

Choroba może przybierać cztery formy, które różnią się dominującym rodzajem zaburzeń rytmu wypróżnień:

• zespół jelita drażliwego z dominującą biegunką,
• zespół jelita nadwrażliwego z dominującym zaparciem*,
• zespół jelita nadwrażliwego ze zmiennym rytmem wypróżnień – gdy częstotliwość występowania biegunek i zaparć jest zbliżona,
• postać nieklasyfikowana zespołu jelita drażliwego, której nie można zaklasyfikować do żadnej z powyższych trzech form.

*W przebiegu choroby w postaci zaparciowej zaleca się stosowanie diety wysokobłonnikowej.

Do najczęstszych dolegliwości IBS należą:

• silny, skurczowy ból brzucha (najczęściej w lewym podbrzuszu)
• zmiana rytmu wypróżnień,
• zmiana konsystencji (wyglądu) stolca,
• wzdęcia.

W przypadku zespołu jelita drażliwego mogą pojawić się również inne objawy, takie jak:

• wymioty,
• odbijanie,
• zgaga,
• pieczenie w nadbrzuszu,
• szybkie uczucie pełności po posiłku,
• uczucie zalegania pokarmu w żołądku,
• obecność śluzu w stolcu,
• ból pleców,
• ból głowy,
• uczucie zmęczenia i niepokoju,
• senność,
• nieprzyjemny smak w ustach,
• dyskomfort psychiczny,
• częstomocz,
• choroba lokomocyjna,
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet.

Diagnostyka w zespole jelita drażliwego

Jak zdiagnozować zespół jelita drażliwego? Po pierwsze: jeśli występują u Ciebie powyższe objawy, udaj się do lekarza pierwszego kontaktu. Po wstępnym wywiadzie prawdopodobnie dostaniesz skierowanie do specjalisty w tej dziedzinie. Postawi on diagnozę na podstawie dokładnego wywiadu i badań lekarskich. Leczenie IBS polega przede wszystkim na zmianach w codziennej diecie. Niekiedy gastrolog przepisuje także odpowiednie leki, które mają za zadanie unormować pracę jelit i przywrócić ich naturalną perystaltykę.

Dieta w przypadku IBS

To, co jemy, ma ogromny wpływ na nasze zdrowie i samopoczucie. Odpowiednio ułożona dieta jest szczególnie istotna wtedy, gdy zmagasz się z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego. Istnieją produkty spożywcze, które wspomagają pracę jelit, ale są też takie, które nadmiernie je obciążają. Co jeść, a czego unikać, gdy dokucza Ci zespół jelita drażliwego?

Dieta w zespole jelita drażliwego – dieta FODMAP

Jedną z metod leczenia zespołu jelita drażliwego jest dieta FODMAP, zwana również LOW FODMAP. Ten sposób żywienia polega na znacznym ograniczeniu lub całkowitym wykluczeniu z jadłospisu łatwo fermentujących węglowodanów. Za twórców diety uznaje się naukowców z Monash University. Nazwa pochodzi od pierwszych liter następujących słów:

• F – fermentacja,
• O – oligosacharydy (wielocukry),
• D – disacharydy (dwucukry),
• M – monosacharydy (cukry proste),
• A – and (i),
• P – poliole (alkohole cukrowe).

Innymi słowy, FODMAP (Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols – fermentujące oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i alkohole wielowodorotlenowe) to grupa węglowodanów, które szybko wchłaniają się w jelitach i łatwo w nich fermentują.

Do silnie fermentujących węglowodanów zaliczamy między innymi:

• fruktozę (owoce, miód, syrop glukozowo-fruktozowy),
• laktozę (przetwory mleczne),
• fruktany (zboża, cebula, czosnek, szparagi),
• galaktany (nasiona roślin strączkowych),
• poliole (substancje słodzące, takie jak ksylitol, sorbitol, mannitol).

Podczas fermentacji tych związków w jelicie grubym powstają gazy, takie jak wodór, dwutlenek węgla i metan. To właśnie te gazy powodują wzdęcia i inne dolegliwości żołądkowo-jelitowe.

Zespół jelita drażliwego – dieta LOW FODMAP – ogólne zalecenia

Dieta w zespole jelita drażliwego polega na spożywaniu produktów o niskiej zawartości FODMAP przy jednoczesnym ograniczeniu (lub całkowitym wyeliminowaniu) produktów o wysokiej zawartości FODMAP. Zanim przejdziemy do listy dozwolonych artykułów spożywczych, poznaj najważniejsze zasady diety LOW FODMAP.

Stosowanie diety FODMAP – najważniejsze zalecenia:

• Stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety lekkostrawnej z ograniczeniem tłuszczu i nierozpuszczalnego błonnika pokarmowego.
• Unikanie potraw i produktów wzdymających, takich jak cebula, czosnek, kukurydza, kapusta, papryka, niektóre orzechy, nasiona roślin strączkowych (fasola, bób, groch).
• Z diety należy wykluczyć również słodycze i wyroby cukiernicze. Cukier znacznie osłabia funkcje układu pokarmowego i wpływa niekorzystnie na florę jelitową.
• Należy znacznie ograniczyć lub całkowicie wyeliminować produkty z laktozą (mleko krowie można zamienić na mleko migdałowe, a tradycyjny jogurt na jogurt bezlaktozowy).
• Nie należy spożywać mocnej kawy i herbaty, ponieważ zawarte w nich związki (kofeina i teina) zwiększają kurczliwość mięśniówki jelita cienkiego.
• Należy zrezygnować z alkoholu i innych używek, gdyż szkodzą one całemu organizmowi i nasilają występujące objawy IBS.
• Zaleca się znaczne ograniczenie spożycia słodkich napojów gazowanych i sklepowych soków owocowych na rzecz wody (najlepiej niegazowanej). Sklepowe napoje mają w składzie sorbitol i fruktozę – związki, które działają drażniąco na jelito i powodują nasilenie objawów IBS.
• Produkty bogate w FODMAP to także słodziki. Najlepiej całkowicie zrezygnować z substancji słodzących, takich jak ksylitol czy sorbitol.
• Należy pamiętać o wypijaniu odpowiedniej ilości wody (woda mineralna minimum dwa litry dziennie). Jest to szczególnie ważne przy diecie wysokobłonnikowej. Jeśli nie wiesz, jakie jest Twoje dzienne zapotrzebowanie na płyny, skorzystaj z kalkulatora wody dostępnego na stronie internetowej Maczfit.
• Posiłki najlepiej jeść o regularnych porach. Pamiętaj, że lepiej przygotować mniejszą porcję niż najadać się „na zapas”.
• Podczas zakupów warto czytać etykiety. Dzięki temu unikniesz kupowania produktów z FODMAP.
• Wprowadzenie zmian w codziennej diecie warto skonsultować z lekarzem lub dietetykiem. Stosowanie probiotyków również powinno odbywać się pod nadzorem lekarza. Warto prowadzić dzienniczek żywieniowy, aby sprawdzać, które spożywane produkty działają dobrze, a które źle na nasz układ pokarmowy.

Dieta FODMAP – etapy

Dieta w zespole jelita drażliwego składa się z trzech etapów.

Etap I

Pierwsza faza diety FODMAP trwa maksymalnie sześć tygodni. W tym czasie z jadłospisu całkowicie eliminuje się produkty obfitujące w FODMAP. Gdy objawy zespołu jelita drażliwego zaczynają ustępować, można przejść do drugiego etapu.

Etap II

W drugim etapie następuje stopniowe przywracanie do diety produktów bogatych w FODMAP. Oczywiście wszystko zależy od indywidualnej tolerancji na te produkty. Na tym etapie szczególnie ważna jest baczna obserwacja swojego organizmu. Jeśli zauważysz, że jakiś produkt ewidentnie Ci szkodzi, powinieneś wykluczyć go z diety (prawdopodobnie już na stałe).

Etap III

Trzeci etap ściśle powiązany jest z fazą drugą. W ostatnim kroku następuje personalizacja diety, czyli wykluczenie produktów, które powodują u Ciebie nieprzyjemne dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Po zakończeniu diety FODMAP większość osób wraca do normalnego sposobu żywienia z wyłączeniem pojedynczych produktów, zawierających duże ilości FODMAP.

Dieta FODMAP – produkty dozwolone przy zespole jelita drażliwego

Poszczególne produkty spożywcze zawierające niewielkie ilości łatwo fermentujących węglowodanów to między innymi:

• warzywa, na przykład: marchew, pomidor, seler, ogórek, bakłażan, sałata, dynia, kabaczek, słodkie ziemniaki, cukinia, boćwina,
• owoce: winogrona, kiwi, mandarynki, banany, ananasy, truskawki, jagody, pomarańcze, cytryny, grejpfruty, maliny, papaja, melon, marakuja,
• mleko i produkty mleczne bez laktozy, takie jak: mleko ryżowe, mleko migdałowe, mleko kokosowe, sery twarde (ser szwajcarski, cheddar, parmezan, mozzarella, brie, camembert),
• oczyszczone produkty zbożowe, czyli produkty pszenne, takie jak: białe pieczywo, ryż biały, komosa ryżowa, płatki ryżowe, drobne kasze,
• chude ryby i chude mięsa (przede wszystkim drób),
• orzechy i nasiona: nerkowce, orzechy włoskie, orzechy ziemne, pekan, orzechy makadamia, ziarna sezamu, pestki dyni, nasiona słonecznika, siemię lniane (a właściwie kisiel na jego bazie),
• oleje roślinne,
• substancje słodzące, takie jak: syrop klonowy, cukier kryształ, stewia, aspartam.

Dieta przy zespole jelita drażliwego – tych produktów lepiej unikać, gdyż mogą powodować nasilenie objawów

Produkty niezalecane przy zespole jelita drażliwego:

• warzywa: cebula, koper włoski, czosnek, por, szparagi, kapusta, brokuły, karczochy, grzyby, buraki ćwikłowe,
• rośliny strączkowe i ich nasiona: ciecierzyca, soczewica, soja, fasola, groch,
• owoce: jabłko, mango, gruszka, brzoskwinie, nektarynki, czereśnie, arbuz, morele, śliwki, owoce suszone, owoce z puszki,
• mleko i produkty mleczne: twaróg, sery świeże i miękkie, maślanka, kwaśna śmietana, jogurty, bita śmietana, mleko krowie, mleko sojowe,
• słodkie płatki śniadaniowe (np. płatki kukurydziane),
• pistacje, orzechy nerkowca,
• syrop glukozowo-fruktozowy, syrop z agawy, miód, słodziki,
• żywność wysoko przetworzona, gotowe produkty typu instant, potrawy smażone i tłuste,
• ostre przyprawy,
• napoje gazowane, alkohol.

Dieta FODMAP – efekty

Odpowiednio przeprowadzona dieta FODMAP pozwala na złagodzenie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego i jamy brzusznej.

Przed rozpoczęciem diety warto udać się na konsultację lekarską i/lub dietetyczną. Lekarz postawi diagnozę i wdroży plan leczenia. Z kolei dietetyk pomoże ułożyć odpowiedni jadłospis, który będzie pokrywał Twoje dzienne zapotrzebowanie na kalorie. 

Warto zaznaczyć, że dietę FODMAP stosuje się nie tylko podczas IBS, ale również przy innych chorobach układu pokarmowego, takich jak:

• WZJG – wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• LCH – choroba Leśniowskiego Crohna,
• SIBO – przerost bakterii jelitowych.

Dieta przy zespole jelita drażliwego – przykładowy jadłospis

Poniżej prezentujemy przykładowy jadłospisy, które sprawdzą się w przypadku występowania IBS. Menu bazuje na założeniach diety FODMAP. 

Przykładowy jadłospis diety FODMAP:

Śniadanie: bezglutenowe płatki owsiane z mlekiem migdałowym i owocami – malinami, jagodami, truskawkami.

Drugie śniadanie: kanapka z chudą szynką i pomidorem.

Obiad: zupa krem z dyni, grillowana ryba (bez dodatku tłuszczu) z kaszą, ziemniakami i marchewką.

Podwieczorek: koktajl z banana i kiwi na bazie jogurtu bez laktozy.

Kolacja: ryż zapiekany z warzywami.

Wiesz już, jaka dieta polecana jest przy IBS i jak spożycie produktów z FODMAP wpływa na układ pokarmowy. “Brzuszne” problemy to jednak nie tylko IBS. Jeśli chcesz zadbać o swój układ trawienny, sprawdź diety pudełkowe dostępne na naszej stronie. Nietolerancja laktozy? Problemy z trawieniem glutenu? W naszej ofercie znajdziesz zróżnicowane, gotowe diety, więc z łatwością dopasujesz coś do swoich potrzeb. 

Polecamy również inne artykuły na blogu Maczfit.

Agata Sobczak

Absolwentka żywienia człowieka i oceny żywności na SGGW w Warszawie. Szczególnie interesuje się dietoterapią przy zaburzeniach metabolicznych (insulinooporność i cukrzyca) i hormonalnych (choroby tarczycy). Chętnie poszerza swoją wiedzę na szkoleniach, kursach i warsztatach. W Maczfit odpowiada za posiłki #less carbs z diety z wyborem dań oraz diety Diabetic i Hypo Hashimoto. Zamiłowanie do dietetyki odkryła studiując na kierunku gastronomia i hotelarstwo. W wolnych chwilach uwielbia gotować. W kuchni często eksperymentuje zmieniając popularne potrawy w ich zdrowsze wersje.